Referendum komt er toch

Desondanks kan bij de stelling van Dubbelboer wel een kanttekening worden geplaatst. De invoering van het nationale raadgevend referendum was bedoeld als tijdelijk en wel in afwachting van het bindend referendum dat in de Grondwet zou moeten worden opgenomen. Dit tijdelijke raadgevend referendum kan om die reden niet helemaal worden vergeleken met een bindend referendum zoals dat in andere landen bestaat. Ook al om door het tijdelijke karakter van het instrument de wettelijke regeling niet in alle opzichten goed is doordacht. Met andere woorden: afschaffing van het tijdelijke raadgevend referendum betekent helemaal niet dat Nederland van het referendum is bevrijd. Integendeel.

De druk om het referendum als zeggenschapsinstrument in te voeren zal eerder in alle hevigheid toenemen, vooral voortgekomen uit de praktijk van de lokale referenda. In veel gemeenten waren het vaak D66-fracties en D66-wethouders die het initiatief namen voor de snelle invoering van het lokale referendum. Met vallen en opstaan heeft dat lokale referendum geleidelijk positie verworven. De afgelopen decennia zijn tientallen referenda gehouden. Vanwege de Grondwet konden dat geen bindende referenda zijn. Het was destijds VVD-minister van Binnenlandse Zaken Dijkstal die verordonneerde dat bij referenda de gemeenteraden altijd uiteindelijk het laatste woord moesten houden. Het lokale referendum is dan ook een dringend advies aan de raad.

Ondertussen heeft zich een praktijk ontwikkeld waarbij de raden in vrijwel alle gevallen de uitslag van een referendum respecteren, waardoor het onderscheid tussen bindende en niet-bindende referenda feitelijk voor een belangrijk deel is weggevallen. Aan die lokale referenda valt nog wel het een en ander te verbeteren. Te vaak komt het voor dat tijdens het spel de regels worden veranderd en is er te veel verscheidenheid in de diverse referendumverordeningen, waardoor het gebruik niet altijd even inzichtelijk is. Een nationale raamregeling voor het lokale referendum, met daarin vooral kieswettelijke waarborgen, is dan ook dringend gewenst.

In Kamerdebatten zullen de voorstanders van afschaffing van het nationale raadgevend referendum om de oren worden geslagen met deze lokale praktijk. D66 heeft daarbij het een en ander uit te leggen. Uit onderzoek blijkt dat burgers het lokale referendum zien als een zinvolle uitbreiding van de lokale democratie. De politieke bewustwording wordt er sterk door gestimuleerd en de animo te gaan stemmen is aanzienlijk, omdat het vaak gaat om kwesties die er toe doen. Het lokale referendum heeft dan ook een mooie toekomst en er bestaat geen enkele aanvechting of aanleiding om dit instrument af te schaffen.

In dat licht is de passage in het regeerakkoord over de afschaffing van het nationale raadgevend referendum niet erg goed te begrijpen. De weerstand zal de komende tijd snel groeien en er is een kans dat dit voorstel niet ongeschonden de finish haalt. Veel beter zou het zijn nog eens goed te kijken naar de voorwaarden van deze vorm van inspraak. De Staatscommissie-Remkes zou er goed aan doen om korte metten te maken met dit nogal kortzichtige coalitievoornemen en voorstellen te doen voor een betere wettelijke regeling, zowel voor het nationale als het decentrale raadgevende referendum.