Rapport staatscommissie-Remkes mist politieke steun

In de eerste plaats moet worden opgemerkt dat de voorstellen als geheel een wonderlijke grabbelton vormen. Er is bij alle voorstellen enig verband met de democratische rechtsstaat, maar van een onderling samenhangend concept voor een nieuw politiek stelsel is in geen enkel opzicht sprake. Het is van alles wat, er is veel oude wijn in nieuwe zakken, waardoor het geheel een nogal rommelige indruk maakt en vooral om die reden niet tot veel samenhangend enthousiasme kan leiden.

In de tweede plaats is opvallend dat de Staatscommissie weinig aandacht heeft geschonken aan de grondwettelijke dimensies van de verschillende voorstellen. Bij vele voorstellen is grondwetsherziening noodzakelijk. En dat betekent dat alleen al om die reden de realiseerbaarheid van diverse voorstellen niet erg groot zal zijn. Maar wat nu niet is, kan eventueel later komen. Voorwaarde daarvoor is dan wel dat de voorstellen ook echt politieke snaren gaan raken en onderdeel gaan uitmaken van het politieke en maatschappelijke debat. De kans daarop lijkt niet al te groot. En dat komt mede omdat de voorstellen heel lastig als een oplossing voor het gesignaleerde probleem kunnen worden gezien.

De volgende voorbeelden ter illustratie. De voorstellen betreffende het kiesstelsel zijn in het licht van het kernprobleem dun en mager. Een afgehaakte kiezer gaat heus niet alsnog naar de stembus als het persoonlijk element wordt vergroot of de kabinets(in)formateur kan worden gekozen. Een constitutioneel hof dat wetten aan de grondwet gaat toetsen, is een zegen voor de juridische industrie en heel prettig voor de omzet van advocatenkantoren. De afgehaakte kiezer haalt zijn neus hiervoor op en kan dergelijke procedures niet betalen. Het voorstel voor het bindend referendum lijkt mooi, maar de eisen zijn zo hoog dat dergelijke referenda zelden zullen worden gehouden.

Nog los van de vraag of er op de kortere termijn een tweederde-meerderheid voor is te realiseren. Ondertussen zijn de niet-bindende referenda afgeschaft en moet er vanwege de grondwetsherziening mogelijk tien tot vijftien jaar worden gewacht op de invoering van een bindend referendum. Kiezers – ook de afgehaakte – zijn zo intelligent dat ze dit dodemusgehalte van het referendum-voorstel feilloos doorzien.

Na de Staatscommissie-Thomassen is ook deze commissie aan het werk gegaan zonder zich vooraf te verzekeren van voldoende politieke steun. Dat gaat opnieuw opbreken en de dringend noodzakelijke herijking van het politieke bestel is daarom verder weg dan ooit.