Gemeenten moeten bij formatie worden betrokken

Decentrale overheden moeten bij de voorbereiding van de kabinetsformatie worden betrokken. Het komende regeerakkoord moet er een op hoofdlijnen worden. In het coalitieakkoord kunnen afspraken over de ‘wat-vraag’ worden gemaakt. De ‘hoe-vraag’ moet de nieuwe minister van Binnenlandse Zaken met de decentrale overheden uitwerken.

Uitvoering

Dat stellen Thom de Graaf en Jan Franssen, respectievelijk vice-president van de Raad van State en staatsraad in de Afdeling advisering van de Raad, in een interview met Binnenlands Bestuur over een recent verschenen voorlichting over de interbestuurlijke verhoudingen. ‘Een regeerakkoord op hoofdlijnen is over het algemeen vragen aan de hond om de worst die voor hem ligt niet op te eten. Dat is moeilijk. Je kunt echter goede afspraken maken over wàt je wilt, maar laat de wijze waarop dat moet worden ingevuld onderwerp van gesprek zijn met de partners die bij die uitvoering betrokken zijn en met de uitvoering belast worden’, verduidelijkt De Graaf.

Verrassing voorkomen

Decentrale overheden kunnen aan de hand van een gezamenlijk voorbereide agenda bij de voorbereiding van de kabinetsformatie worden betrokken, stelt de Raad van State. Hiermee wordt onder meer voorkomen dat decentrale overheden compleet worden verrast door afspraken van een nieuw kabinet die hen direct raken. Zoals in 2017, toen in het regeerakkoord werd besloten tot invoering van het Wmo-abonnementstarief.

Manoeuvreerruimte

‘Juist vanwege de bezuinigingen op de Wmo werden gemeenten vanaf 2015 de mogelijkheid gegeven een inkomensafhankelijke eigen bijdrage te vragen voor bepaalde Wmo-voorzieningen’, brengt Franssen in herinnering. ‘Dat was vooral bedoeld om gemeenten nog enige financiële manoeuvreerruimte te geven in de uitvoering van de Wmo. Vervolgens komt er twee jaar later een regeerakkoord waarin staat dat het Wmo-abonnementstarief wordt ingevoerd. En je hebt er als gemeenten niets over te vertellen.’ Dat abonnementstarief is een vaste, inkomensonafhankelijke eigen bijdrage van 19 euro per maand. Het heeft geleid tot een forse stijging van het aantal Wmo-aanvragen en oplopende kosten voor gemeenten. De kosten van de ‘aanzuigende werking’ worden onvoldoende door het rijk gecompenseerd. 

Andere dynamiek

‘De vraag die wij op tafel leggen, is of zo’n type maatregel überhaupt wel in een regeerakkoord terecht moet komen’, aldus Franssen. ‘Wij vinden van niet. Een regeerakkoord moet over hoofdlijnen gaan, over die ‘wat-vraag’. Juist omdat de rijksoverheid veel verantwoordelijkheden heeft uitbesteed – niet alleen aan medeoverheden maar ook aan zelfstandige instituten – moeten ministers de ruimte krijgen om in nauw overleg met betrokkenen de ‘hoe-vraag’ in te vullen. Dan ontstaat er een heel andere bestuurlijke dynamiek en vertrouwensrelatie, dan wanneer je in een regeerakkoord alles tot in de details vastlegt.’ Als de uitwerking van plannen op hoofdlijnen met direct betrokkenen wordt opgepakt, zal ook meer dan nu naar de uitvoerbaarheid van maatregelen worden gekeken.  

Kennis koepels moet beter

Dit brengt wel een verantwoordelijkheid bij gemeenten en provincies met zich mee. ‘Die moeten zich herbezinnen op waar ze in die gesprekken mee komen. Dat zal veel breder en diepgaander moeten zijn dan tot nu toe, waar het veel te vaak alleen over de centen gaat’, stelt Franssen. Hij vindt dat de kennis en kunde bij de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG) en provinciekoepel IPO moeten worden verbeterd. ‘Om op inhoudelijk vlak een gelijkwaardige gesprekspartner van Den Haag te kunnen zijn, moeten de koepels hun eigen kennisposities op orde zien te krijgen. Nu gaat het veel te veel over geld en veel te weinig over de vraag wat er achter dat geld wegkomt.’

Eerder verscheen uit het interview met Thom de Graaf en Jan Franssen op de website Binnenlands Bestuur het artikel ‘Provincie en rijk moeten herindeling kunnen starten’. In Binnenlands Bestuur nummer 7 van 16 april verschijnt een uitgebreid interview met De Graaf en Franssen.