Wat geven gemeenten en provincies uit aan raden en staten?

Binnen gemeenten zijn gemeenteraden het hoogste bestuursorgaan. Hetzelfde geldt voor Provinciale Staten binnen provincies. Gemeenteraden en Provinciale Staten spelen een belangrijke rol op het gebied van volksvertegenwoordiging, kaderstelling en controle. Voor een adequate uitvoering van hun taken is toereikende ondersteuning van raden en staten noodzakelijk.

Maar wanneer is de ondersteuning van raden en staten nou eigenlijk toereikend? Om deze vraag te beantwoorden, is het Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (BZK) in 2023 gestart met het driejarige onderzoek Zicht op raads- en statenondersteuning, in samenwerking met Sira Consulting. Het onderzoek richt zich op verschillende vormen van ondersteuning en maakt deel uit van de brede beleidsinzet van de voormalig minister van BZK om het decentraal bestuur en de volksvertegenwoordigingen te versterken. Toereikende ondersteuning van raden en staten is hierbij van groot belang.

Inzicht in budgetten

Het doel van het onderzoek Zicht op raads- en statenondersteuning is inzicht krijgen in de hoogte van de budgetten die gemeenten en provincies beschikbaar stellen voor hun raden en staten. Het onderzoek richt zich op vier ondersteuningsvormen: de griffie, de rekenkamer(functie), fractieondersteuning en het enquêterecht. Voor deze vormen van ondersteuning heeft Sira Consulting in samenwerking met Vereniging van Griffiers, Vereniging van Rekenkamers, Nederlandse Vereniging voor Raadsleden, Statenlidnu, Vereniging van Gemeentesecretarissen (VGS) en experts op het gebied van raads- en statenondersteuning heldere definities vastgesteld om de gegevensverzameling eenduidig te maken.

In 2023 vond de eerste gegevens uitvraag plaats via een vragenlijst onder gemeenten en provincies. Hiermee werd inzichtelijk in welke mate gemeenten en provincies inzicht kunnen geven in de gevraagde (financiële) gegevens. Uit de uitvraag bleek dat gegevens vaak in verschillende systemen en brondocumenten worden bijgehouden en dat de administratie van gemeenten en provincies niet naadloos aansluit op het gewenste niveau van uitvraag in het onderzoek. Daardoor kostte het gemeenten en provincies vaak veel moeite en tijd om de gegevens op het gewenste niveau uit te splitsen. Vanwege de grote variatie in de aangeleverde gegevens zijn de eerste bevindingen met voorzichtigheid gepresenteerd en moeten ze als indicatief worden beschouwd.

De onderstaande tabel geeft op hoofdlijnen inzicht in de begrote bedragen voor 2023, gebaseerd op de gegevens van de 183 gemeenten en 9 provincies die aan de uitvraag deelnamen.

De gepresenteerde resultaten zijn met name bedoeld als voorbeeld van het inzicht dat op termijn ontstaat in de omvang van de raads- en statenondersteuning. De resultaten worden verwerkt in een online dashboard per gemeente of provincie, waardoor ontwikkelingen in de budgetten door de jaren heen zijn te volgen.

Online dashboard

Om gemeenten en provincies beter te ondersteunen, wordt de gegevens uitvraag in 2024 en 2025 verder geoptimaliseerd en gedigitaliseerd. De losse vragenlijsten worden vervangen door een online dashboard waarin ook de resultaten worden weergegeven. Dit dashboard maakt de uitvraag toegankelijker en biedt de mogelijkheid om direct terugkoppeling te geven bij afwijkingen in de ingevulde gegevens.

Daarnaast worden de begrote budgetten (begroting) afgezet tegen de werkelijk bestede budgetten (jaarrekening). Dit biedt inzicht in de daadwerkelijke uitgaven voor de ondersteuning van raden en staten. Zo ontstaat een waardevolle datareeks die de verhouding tussen begroot en besteed helder maakt.

Vervolg

Het onderzoek Zicht op raads- en statenondersteuning legt een werkbare basis voor meerjarige beleidsanalyse en -monitoring. De in 2023 opgestelde definities van de ondersteuningsvormen vormen hiervoor het fundament. Door de jaarlijkse herhaling van de gegevens uitvraag ontstaat een consistent beeld van de middelen die worden ingezet voor raads- en statenondersteuning.

Deze inzichten zijn een belangrijk startpunt voor de discussie over de werkzaamheden, taken en prestaties van de raden en staten, in relatie tot hun ambities. Dit leidt tot een beter beeld van de toereikendheid van de beschikbare budgetten en de impact van de ingezette middelen.

In het voorjaar van 2026 levert Sira Consulting het eindrapport op. Op basis van het eindrapport zal samen met vertegenwoordigers van de decentrale besturen en met die van alle belangenverenigingen worden bekeken of de budgetten toereikend zijn.