Regiogemeente drukt provincie in defensief

Het ziet ernaar uit dat de plannen van minister Plasterk voor de vorming van een grote provincie in het noordwesten van ons land in de Eerste Kamer gaan sneuvelen. CDA, GroenLinks, SGP, ChristenUnie, OSF, SP en PVV kondigden aan een motie te zullen ondersteunen waarbij de operatie wordt uitgesteld totdat een betere inhoudelijke analyse tot stand is gekomen. Over de motie werd na de deadine van dit blad op 17 december gestemd, maar de uitkomst lijkt vast te staan. Dat uitstel betekent afstel in deze kabinetsperiode. 

Het voornemen uit het regeerakkoord heeft overwegend negatieve reacties opgeleverd. Dat de provincies zelf niet staan te springen, is niet verbazingwekkend. Maar ook overigens heeft het plan weinig steun gevonden en dat geeft te denken. Het oogmerk was deze keer om geen landelijke blauwdruk te maken, maar in een deel van het land een doorbraak te forceren, en wel in de verwachting dat de rest van het land op termijn dan wel zou volgen. Een dergelijke werkwijze heeft echter alleen kans van
slagen indien er voor het nieuwe landsdeel een duidelijke ‘buit’ in het vooruitzicht wordt gesteld. Er moet aantoonbare winst zijn, wil een dergelijk voornemen op enig enthousiasme kunnen rekenen.

Toen de inkt van het regeerakkoord nog maar nauwelijks droog was, werd de minister meteen van talrijke kanten gewaarschuwd om niet dezelfde fouten te maken als in het verleden. Er werd aangedrongen op een aansprekende probleemduiding en een schets van duidelijke perspectieven in de sfeer van nieuwe bevoegdheden en middelen voor het te vormen landsdeel, mede in relatie tot andere vormen van openbaar bestuur. Deze waarschuwingen hebben weinig effect gehad en dat is eigenlijk onbegrijpelijk. Bij de talrijke presentaties en debatten stond de minister in feite en inhoudelijk met lege handen, waardoor gemakkelijk kon worden geschoten en het failliet van de operatie zich al in een vroeg stadium aftekende.

Een en ander is ook zeer onbegrijpelijk omdat in ander verband diepgaande veranderingen in het openbaar bestuur op komst zijn. Met behulp van miljarden euro’s vindt een herschikking van taken plaats tussen nationaal, regionaal en lokaal bestuur. De provincie heeft in beginsel in die enorme operatie van decentralisatie geen enkel profiel, maar de gevolgen voor het provinciale midden­bestuur zullen aanzienlijk en ingrijpend zijn.

De vorming van congruente samenwerkingsverbanden zal in veel delen van ons land de voorbode vormen voor processen van grootschalige gemeentelijke herindeling. De tijd dat twee of drie gemeenten aan elkaar gingen ruiken voordat tot samenvoeging werd overgegaan, zal binnenkort geschiedenis zijn.

In diverse delen van het land worden herindelingen overwogen van vijf en meer gemeenten, waarbij een mix zal ontstaan van lokaal en regionaal bestuur. In een groot deel van Nederland lijkt de klassieke gemeente te worden vervangen door de zogenaamde regiogemeente, die op aanzienlijke afstand van de burgers staat. De regionalisering van het gemeentelijk bestuur is in feite al in volle gang, maar heeft nog sterk het karakter van een onzichtbare veenbrand.

Het dwingt tot gedachtevorming over de democratische ordening van die grote regiogemeenten, maar het zou ook moeten leiden tot positiebepalingen ten aanzien van het provinciaal bestuur, want de gevolgen zijn vergaand. Indien bijvoorbeeld in de provincies Groningen, Zeeland, Drenthe en Friesland er per provincie ongeveer 4 á 5 gemeenten overblijven, dan wordt daardoor de provinciale taakstelling met tientallen procenten verdund. En dat is ook omdat de grote regiogemeenten diverse provinciale taken kunnen overnemen.

De existentie van de huidige provincie komt daarmee vol in het geding en om die reden is het cruciaal dat nu al te agenderen en een plaats te geven in een overtuigende visie op de toekomst van het openbaar bestuur.