Zuid-Holland maakt zichzelf transparant

Zuid-Holland gaat de provinciale besluiten met onderliggende stukken en data over alle beleidsterreinen openbaar maken. Volgens bestuurskundige Paul Frissen begeeft de provincie zich op glad ijs.

Zuid-Holland heeft zich voorgenomen alle besluiten van Gedeputeerde Staten en onderliggende stukken te publiceren op de site van de provincie en nog beter inzicht te bieden in haar begroting en uitgaven. Al eerder besloot het provinciebestuur alle bonnetjes en declaraties openbaar te maken. ‘Dat bespaart me veel persvragen en Wob-verzoeken’, aldus gedeputeerde Rogier van der Sande (VVD).

Met de provincie Flevoland heeft Zuid-Holland de site waarstaatjeprovincie.nl in het leven geroepen, waarop iedereen kan zien hoe alle provincies scoren op tal van beleidsterreinen. ‘Het dwingt ons verklaringen te zoeken voor de verschillen, daarvan te leren en oplossingen te zoeken. Een benchmark is altijd het begin van een gesprek’, aldus Van der Sande.

Workshops ambtenaren
Er zijn wel beperkingen aan transparantie. Marktgevoelige informatie blijft binnenskamers, evenals informatie over beveiliging van gebouwen en bestuurders. Prille ambtelijke notities blijven binnen de sfeer van beleidsintimiteit. ‘Je moet wilde, halfbakken ideeën kunnen spuien zonder daarop direct te worden afgerekend. Openbare stukken moeten de kwaliteitstoets kunnen doorstaan.’ Ten slotte moet de privacybescherming van burgers zijn gewaarborgd. Dus ook bij de toepassing van open data.

De provincie wil haar open data toegankelijk maken voor iedereen binnen en buiten de organisatie, onder andere door de ontwikkeling van speciale apps. De komende jaren zullen provinciale gegevens stap voor stap worden ontsloten. Er komen workshops voor alle medewerkers om open data te leren toepassen.

Naïef
Paul Frissen, hoogleraar bestuurskunde aan Tilburg University en decaan van de Nederlandse School voor Openbaar Bestuur, twijfelt niet aan de goede bedoelingen van de provincie, maar heeft er allerminst vertrouwen in dat de privacybescherming bij haar in goede handen is. ‘De plannen voor het delen van open data zijn naïef of gevaarlijk. Naïef, als je denkt dat de provincie zomaar een organisatie is die gezellig wat informatie heeft waar burgers ook naar moeten kunnen kijken. Gevaarlijk, als je onder het mom van transparantie veel verhult. Niet de overheid wordt transparanter van open data, maar de burger over wie de overheid allerlei gegevens verzamelt.’ Gegevens over verkeersmanagementsystemen bevatten informatie over het rijgedrag van burgers, die kan worden gekoppeld aan andere bestanden. Frissen: ‘Gretige dataproducenten ontwikkelen producten waarbij ze gebruikmaken van informatie die de overheid verzamelt. Zo komt de ANWB met een apparaatje dat het rijgedrag van verzekerden kan registreren. Volgende stap is misschien dat automatisch de boetes worden afgeschreven als iemand te hard rijdt.’

Frissen ziet in de zorg soortgelijke ontwikkelingen. ‘Ik voorzie dat verzekerden met gezond gedrag premiekorting krijgen als ze een Apple-watch dragen die hun stappen telt en hun hartslag registreert. Ook als gegevens worden geanonimiseerd, kun je met geavanceerde statistische methodes potentieel risicogedrag van bepaalde burgers in beeld brengen. De overheid weet te veel van de burgers en kan daar zelf ook misbruik van maken.’

Griezelig
Frissen is naar eigen zeggen ‘niet zo bang’ voor de bedoelingen van Van der Sande. ‘Maar houd er rekening mee dat in Nederland en andere westerse landen andere politieke meerderheden ontstaan met andere bedoelingen. Dan wordt het toch een slagje griezeliger. Ik hoef alleen maar naar de geschiedenis te wijzen. Onze databestanden waren altijd vrij goed op orde.’

Maar het gaat hem niet alleen om de provincies. ‘Wat te denken van de lokale wijkteams met hun keukentafelgesprekken. Ik voel me beter beschermd door de geheime dienst dan door de gemiddelde gemeenteambtenaar die bij mij een keukentafelgesprek komt voeren.’

De overheid heeft er volgens Frissen te veel taken bij gekregen en dat leidt volgens hem tot een zwakke privacybescherming. ‘In combinatie met de snelle technologische ontwikkelingen en de enorme informatiehonger van bedrijven, verzekeraars en publieke partijen vind ik dat geen vrolijk vooruitzicht. Het is een misverstand de overheid te beschouwen als onderdeel van een netwerk. Ze is geen gelijkwaardige partij.’ De nare kant van de overheid raakt voor Frissen uit beeld. ‘Ze kan macht uitoefenen en onaangename beslissingen opleggen.’

Lees het volledige artikel in Binnenlands Bestuur nr. 13 van deze week (inlog)