Pragmatisch principieel

De bestuurlijke opmars van de Zeeuwse SGP

Zeeland vormt de bakermat van de Staatkundig Gereformeerde Partij. De constructieve oppositiepartij die de SGP decennialang was, trekt nu in steeds meer gemeenten aan de touwtjes. ‘We getuigen, maar besturen ook mee.’

Vastomlijnd zijn de feestplannen nog niet maar Deo volente haalt de Staatkundig Gereformeerde Partij volgend jaar als eerste Nederlandse politieke organisatie onder dezelfde naam de eeuwgrens. ‘Het is een unicum’, zegt SGP-wethouder Chris Dekker niet zonder trots. ‘Dus zeker, dat gaat worden gevierd. En ik heb de landelijke partij voorgehouden dat ze het aan hun afkomst verplicht zijn om het dan wel híer te doen.’

‘Hier’, dat is Middelburg waar Dekker in het nieuwe, weinig tot de verbeelding sprekende stadskantoor aan de Kanaalweg is aangeschoven met lokaal SGP-fractievoorzitter Paul Moens. Elders in de stad, in de inmiddels afgebroken Segeersstraatkerk, werd de SGP op 24 april 1918 opgericht onder leiding van de uit het nabijgelegen Yerseke afkomstige dominee Kersten. Het broeide destijds al langer op het Zeeuwse platteland vanwege de vrijzinnige koers van de andere partijen binnen de protestantse zuil: de ARP en de CHU. Her en der hadden zich al lokale kiesverenigingen van de antirevolutionairen afgescheiden die de vierentwintigste april in de Zeeuwse hoofdstad samenkwamen.

De nieuwe partij bleek een schot in de roos. Binnen een paar jaar had de SGP niet alleen in Zeeland vaste voet aan de grond, maar ook elders in de Bible Belt die zich vanaf Walcheren noordoostwaarts uitstrekt tot voorbij Zwolle. In 1922 kreeg de SGP meteen haar eerste zetel in de Tweede Kamer. De snelle politieke groei van de staatkundig gereformeerden was niet verwonderlijk, stelt Dekker. ‘Via de kerkelijke infrastructuur kreeg de partij snel bekendheid in het hele land.’

De band tussen kerk en partij bleef innig. Kijk maar naar de plekken waar de SGP bij de laatste Tweede Kamerverkiezingen het best scoorde: in Urk haalde ze in 2012 meer dan de helft van de stemmen; in het Zeeuwse Reimerswaal en in Staphorst beide een derde. Dergelijke pieken zijn volgens fractievoorzitter Moens doorgaans verklaarbaar vanuit de visserij. ‘Jezus’ discipelen waren van origine allemaal vissers. Onze achterban voelt zich daar sterk mee verwant. Vissers ervaren in hun beroep een sterke afhankelijkheid ten opzichte van God. Het is een onzeker bestaan. God moet niet alleen hun arbeid zegenen, maar ook hun inkomsten zeker stellen. In iets mindere mate vind je een dergelijke afhankelijkheid terug in de fruitteelt, de landbouw. Ook in die sectoren stemmen veel mensen SGP.’

Constructief
In het vrijzinniger en een tikje grootsteedser Middelburg bleef de SGP jarenlang steken op een naar verhouding schamele 5 tot 10 procent. CDA en PvdA domineerden. ‘Pas kort voor de Tweede Wereldoorlog kwam de SGP hier voor het eerst met een vertegenwoordiger in de gemeenteraad’, vertelt Dekker. ‘Uiteindelijk zijn we in de loop van de vorige eeuw doorgegroeid naar drie zetels. We zaten altijd in de oppositie, maar dan wel op de wijze van de SGP: constructief meedenkend.’

Dekker somt een aantal typische SGP-issues uit de jaren vijftig en zestig op waarmee zijn partij de kiezers hoopte te strikken: uitvoering van de doodstraf (inmiddels uit het programma verdwenen), afschaffing van de Staatsloterij, het bevorderen van het traditionele gezin en de openbare zedelijkheid. ‘Later kwamen daar het verbod op euthanasie en abortus bij.’ En wat in Middelburg uiteindelijk vooral speelde: handhaving van de zondagsrust. Dekker: ‘Als men vroeger op zondag op de Vest schaatste, werd ertegen geprotesteerd. Ook ageerde de SGP tegen sommige, te vooruitstrevende voorstellingen in de schouwburg.’

Het bleef een kleine minderheid, de SGP-stemmers, maar wel een trouwe. Dat werd eens te meer bewezen bij de tussentijdse verkiezingen van 1997, toen als gevolg van een gemeentelijke herindeling Arnemuiden bij Middelburg werd gevoegd. Dekker: ‘De opkomst was heel laag, maar niet onder de SGP-achterban. Daardoor kregen we vier zetels. Ik was nummer vier op de lijst, totaal verrast dat ik in de gemeenteraad kwam.’

De score had nog veel hoger kunnen zijn als de jarenlange vruchtbare verbinding met de reformatorische broeders van RPF en GPV in Middelburg was voortgezet. Dekker: ‘Waren we nog samen, dan zouden we hier nu verreweg de grootste partij zijn geweest. Maar op het moment dat die twee andere zich omvormden tot ChristenUnie zijn ze zich zelfstandiger gaan profileren.’ Een van de breekpunten tussen de partijen was de positie van de vrouw. In Middelburg staat bij de SGP geen enkele vrouw op de kandidatenlijst. Opmerkelijk, omdat nota bene buurgemeente Vlissingen met Lilian Janse het eerste vrouwelijke SGP-raadslid heeft. Moens, stoïcijns: ‘Wij hebben die keus niet gemaakt en besloten om onze lijst met mannen te vullen.’ Uit principe? Moens knikt. ‘Maar ik weet ook niet of er zoveel vrouwen staan te springen, hier in Middelburg.’

Bouwput-affaire
Begin eenentwintigste eeuw kwam de SGP voor het eerst in het Middelburgse college. Het was in de nasleep van de zogenaamde Bouwput-affaire: de schouwburg die er uiteindelijk niet kwam en Middelburg met een schadepost van 20 miljoen euro opzadelde. Moens: ‘Wij hadden altijd al gewaarschuwd dat zo’n A-theater voor Middelburg financieel onhaalbaar was. En vanwege een deel van het vertoonde aanbod ook principieel onjuist. Dan zie je uiteindelijk zo’n groot project sneuvelen. Hadden ze maar beter naar ons geluisterd.’

Luttele maanden voor de gemeenteraadsverkiezingen van 2006 viel het college over het schouwburgdossier. Dekker: ‘Er moest een nieuw interim college worden gevormd. De meeste partijen wilden daar hun handen niet aan branden, maar de SGP toonde zich loyaal. Ook in de vier jaar daarna bleven we in het college.’

Bijna negentig jaar na haar oprichting zat de Middelburgse SGP dan eindelijk aan het stuur. ‘Best een forse stap’, beaamt Dekker. ‘Nou ja, fors…, wij werkten altijd al op een constructieve manier met het college mee. De ChristenUnie had er al eerder deel van uitgemaakt. Wij verleenden toen dan wel geen officiële gedoogsteun maar het zat er niet ver vandaan.’

Als SGP-punten die toenmalig wethouder Huub van Klinken in het coalitieakkoord kreeg noemen ze de verbetering van het wegenonderhoud, het groenbeheer en natuurlijk – de zondagsrust. ‘De openstelling van winkels en het houden van evenementen op zondag was erg actueel’, stelt Dekker. ‘We hebben afspraken kunnen maken dat daar in Middelburg terughoudend mee werd omgegaan.’ Ook toen de SGP na vier jaar tussentijdse oppositie in 2014 terugkeerde in de huidige regenboogcoalitie met PvdA, CDA, VVD en ChristenUnie (elk één wethouder) bleef de zondagsrust een speerpunt.

Bij andere onderwerpen kiest de partij inmiddels een pragmatischer koers. ‘Je ziet door de tijd heen dat wij als getuigenispartij meer zijn gaan meepraten’, stelt fractievoorzitter Moens. En die houding betaalt zich uit. ‘We hebben hier in Zeeland een dagelijks bestuurder in het waterschap en ook de enige SGP-gedeputeerde’, somt Dekker op. ‘Van de dertien Zeeuwse gemeenten hebben er negen een SGP-wethouder. Bestuurlijk zijn we in Zeeland sterk vertegenwoordigd. Dat heeft toch nog steeds te maken met de oorsprong, de bakermat.’

Actieve jeugd
Maar ook op het vasteland groeit de partij. Het landelijke ledental klimt al sinds 1945 langzaam maar gestaag naar plusminus 30.000 nu. De afdeling Middelburg draagt daar zo’n zeshonderd aan bij. Moens: ‘Wij hebben hier in de provincie een actieve jeugdvereniging. Doordat de kinderen thuis op grond van de bijbel opgevoed worden, wordt direct de binding met de SGP gesmeed. Het gros van de kinderen uit zo’n gezin – ik denk wel 80 procent – kiest dan ook weer voor de SGP.’ En veel ouderen mogen dan twee à drie jaarlijkse Middelburgse partijbijeenkomsten laten voor wat ze zijn, ze betalen trouw contributie. Moens: ‘Ons oudste lid is in december overleden. Dat was mijn opa, 97 jaar. Zo hebben we er nog een aantal van die leeftijd.’

Denk nu niet dat de Middelburgse SGP niet met haar tijd meegaat. Wethouder Dekker is actief op twitter én Facebook. ‘Al komt dat,’ geeft hij meteen toe, ‘wat meer tot leven als er verkiezingen in de buurt komen.’ Maar nog steeds geen enkele tweet of post op zondag. Die dag sluit de SGP de virtuele luiken, zo merkt ook de argeloze journalist die op de Dag des Heren via de website van de SGP Middelburg wat informatie bijeen probeert te sprokkelen. Niet alleen verschijnt er geen vers nieuws, de hele site gaat 24 uur op zwart. De bezoeker wordt in niet mis te verstane bewoordingen duidelijk gemaakt dat het zondag is – wegwezen dus. ‘Toch had je prima informatie over ons kunnen verzamelen’, stelt fractievoorzitter Moens, stalen gezicht. ‘Had hier gewoon even de kerk binnengestapt.’