Populisme

Opvallend is de depreciatie die wordt uitgesproken over het feit dat met name de PVV populistisch zou zijn – niet alleen door de gevestigde partijen, maar ook bijvoorbeeld door hoogleraren en journalisten. De hoogleraar Paul Frissen heeft er zelfs een heel boek aan gewijd: ‘Gevaar Verplicht’, waarin hij een pleidooi houdt voor ‘aristocratische politiek’.

Elites zijn in een politieke orde even onvermijdelijk als noodzakelijk, stelt hij. Het idee dat er één volkswil bestaat, is onzin - want zoveel zielen, zoveel meningen. De populistische partij die zegt die volkswil te vertegenwoordigen, kletst maar wat.

Tijdens een bijeenkomst op het ministerie van BZK legde Frissen uit dat zijn angst is dat als een populistische partij aan de macht komt, deze ondemocratische trekken gaat vertonen. Dat wil zeggen: groepen van de bevolking uit gaan sluiten van het politieke proces. Eerst door bepaalde minderheden buiten te sluiten (zoals de Nederlandse Marokkanen) en vervolgens andere groepen die niet passen binnen het (fictieve) beeld dat er bestaat van de doorsnee Nederlander. Bepaalde minderheden zijn dan opeens de vijand geworden van ‘het’ Nederlandse volk – dat overigens helemaal niet bestaat.

De geschiedenis heeft laten zien dat een dergelijke ontwikkeling geen fictief scenario is, maar daadwerkelijk heeft plaatsgevonden. Blijkbaar is het creëren van een gemeenschappelijke vijand (en die willen vernietigen), ook een kenmerk van populistische bewegingen.

Toch heb ik moeite met het idee dat de PVV in deze klassieke zin populistisch is en – als ze eenmaal aan de macht komt – ondemocratische trekken gaat vertonen. Geert Wilders doet natuurlijk wel zijn best om dat vijandbeeld te creëren, met name over de Marokkaanse gemeenschap. Maar stel dat er géén Marokkaanse gemeenschap in Nederland zou zijn, maar alleen een Chinese of Surinaamse. Zou de beweging van Wilders deze minderheden tot gemeenschappelijke zondebok kunnen maken? Ik denk het niet, want de Nederlandse Chinezen en Surinamers hebben, met behoud van eigen identiteit, een plek gevonden in de samenleving.

Daarnaast is het opmerkelijk dat de PVV zich sterk maakt voor vrouwen- en homo-emancipatie en zich keert tergen discriminatie van Joden. Dat is ook niet echt kenmerkend voor populistische partijen zoals die er in het verleden zijn geweest.

Wilders valt de Marokkaanse gemeenschap aan op haar lamlendige burgerschap. En valt het politieke establishment aan op het feit dat het daar niets aan heeft gedaan. Is dat populistisch? Ik vind van niet. Is dat gevaarlijk? Hooguit in de zin dat er  - op een onnodig grove manier - stemming gemaakt wordt tegen een hele gemeenschap, terwijl dat alleen zou moeten zijn tegen de uitwassen in die gemeenschap.

Maar dat is nog iets anders dan angst hebben dat de beweging van Wilders, wanneer die aan de macht komt, het democratisch proces gaat ondermijnen. Ik verwacht dat niet. Ook al omdat hij dan een absolute meerderheid in de Tweede Kamer moet hebben. En dat is – zo laat de parlementaire geschiedenis van Nederland zien – onhaalbaar. Mocht de PVV met voorstellen komen die de democratische processen in Nederland onderuit halen, dan zullen die voorstellen nooit op democratische manier worden aangenomen. Hooguit via de ondemocratische weg, via een staatsgreep.

Wilders als de Pinochet van Nederland? Hoogst onwaarschijnlijk.

Paul Lensink