Pleidooi voor ‘wethouders van binnen’

Het was even wennen in 2002 toen de wethouder geen deel meer mochten uit maken van de gemeenteraad. Inmiddels is de gewenning al lang achter de rug. Sterker nog, snel ontstond een nieuwe beroepsgroep, namelijk de wethouder van buiten de gemeente. Zo veel jaar verder wil ik pleiten voor meer ‘wethouders van binnen’.

Het rapport van de commissie Elzinga ligt ten grondslag aan ‘de wethouder van buiten’. De commissie merkt op dat de mogelijkheid moet worden ingevoerd wethouders van buiten de raad te laten komen. Omdat een beperking tot benoeming uit de raad minder recht doet aan de uitgangspunten van dualisering. En er daardoor meer ruimte voor een onafhankelijke opstelling en controle komt. Het rekruteringsbereik wordt hiermee verruimd. Ook met het oog op de hoge kwaliteit van bestuurders en bij tussentijdse opvulling van wethouders vacatures zou die rekruteringsmogelijkheid onder omstandigheden een uitkomst kunnen zijn. 

Ook ik ken vanuit mijn ervaring de situatie dat aan het eind van een raadsperiode bij het vertrek van een wethouder er niemand meer op de lijst stond die het wethouderschap wilde vervullen. Ook ik merk maar al te vaak dat het raadslidmaatschap iets anders is dan het wethouderschap. Er zijn genoeg voorbeelden waarbij het goede raadslid een slechte wethouder blijkt te zijn en omgekeerd.

Maar volgens mij is de ruimte voor ‘een wethouder van buiten’ nooit bedoeld om langzaam maar zeker een rondreizend circus van wethouders te laten ontstaan. Sterker nog, de vraag doet zich voor of die uitwerking wel past in ons systeem. De landelijke politieke partijen stellen zich die vraag niet. Want elke zichzelf respecterende partij heeft inmiddels wel een wethouderspool. Het maakt dus niet meer uit in welke gemeente je wethouder bent. Een wezenlijk verbindingselement, namelijk door als wethouder uit de eigen gemeente te komen, is hiermee niet belangrijk meer. Wanneer binnen een gemeente geen wethouders kunnen worden gevonden, maakt het allereerst duidelijk dat de plaatselijke afdelingen van politieke partijen niet voldoende meer werken. Want binnen elke gemeente moet het mogelijk zijn uit de eigen bevolking wethouders te rekruteren.

Ten tweede technocratiseert daarmee het lokaal bestuur. En dat juist op een moment dat het vertrouwen in politiek en politici gestaag verder afneemt. Aldus onderzoek van het sociaal cultureel planbureau. Een functionaris die zonder ooit een kiezer gezien te hebben kan binnenkomen en vertrekken helpt daar niet bij. Ten derde zijn de drijfveren van die wethouders anders. Niet als eerste drijfveer het werken aan een betere gemeente. Maar drijfveren als uit de wachtgeldregeling van een vorige gemeente te raken. Of je persoonlijke droom in een (andere) gemeente te kunnen realiseren. Of je persoonlijke frustratie weg te werken en je te rehabiliteren ten opzichte van een eerdere (negatieve) politieke ervaring. Dan wel om je ambitie voor een politieke loopbaan niet te laten verstoren. Legitiem maar geen redenen waarvan de kiezer onder de indruk zal raken.

Lokale politiek heeft er een belang bij dat de herkenning tussen kiezer en gekozenen zo goed mogelijk is. Vanuit dat oogpunt heeft de kiezer in ons representatieve systeem er baat bij dat ook de wethouder van ‘binnen’ komt. Dan verdient die kiezer dat afdelingen van politieke partijen hun best doen in het zoeken van potentiele wethouders uit de eigen gemeente. Voor die partijen is er nog een heel jaar beschikbaar voor de verkiezingen om niet alleen raadsleden in spé te zoeken maar ook mogelijke wethouders. Want elke partij gaat er toch voor om te winnen! Doen partijen dat niet dan wordt ook met ‘wethouders van buiten’ gestaag verder gewerkt aan het verminderen van vertrouwen in de politiek.

Jan Dirk Pruim