Kleiner stembiljet heeft ‘ongewenste gevolgen’

Het plan om het stembiljet te verkleinen heeft ‘ongewenste principiële gevolgen’. Dat vindt de Nederlandse Vereniging voor Raadsleden. Op de nieuwe stembiljetten moeten stemgerechtigden een keuze maken uit logo’s van partijen en nummers van kandidaten. Maar in de gemeenteraad worden geen nummers of partijen gekozen, maar personen.

De raadsledenvereniging noemt het schrappen van de namen op het stembiljet ‘een breuk met het uitgangspunt dat verkiezingen er toe dienen om een persoon/medeburger tot raadslid te kiezen’. Het kleinere stembiljet is volgens de vereniging de verkeerde oplossing voor het probleem dat er geen houdbaar digitaal stemsysteem is. ‘Wij denken dat de voorgestelde aanpassingen in het voorstel niet het echte antwoord zijn op het probleem van het tellen van grote stemformulieren’, zegt voorzitter Hanneke Willemstein.

Proef

Vooruitlopend op het wettelijk goedkeuringstraject heeft de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG) aangekondigd met het nieuwe stembiljet te willen werken. Bij de Europese Parlementsverkiezingen op 6 juni kunnen kiezers in Alphen aan den Rijn, Boekel, Borne, Midden-Delfland en Tynaarlo al gebruikmaken van het nieuwe, kleinere stembiljet. Wanneer dit experiment slaagt, moet er zo snel mogelijk worden doorgeschakeld, meent de VNG. De gemeentekoepel spreekt over opschaling bij de gemeenteraadsverkiezingen in 2026.  

Tellen

Met de Nederlandse Vereniging voor Burgerzaken (NVVB) pleit de VNG al langer voor een nieuw en veel kleiner stembiljet. Een compacter formaat is ‘beter leesbaar en makkelijker uit en op te vouwen voor de kiezer’, beargumenteert de gemeentekoepel. Het is bovendien veel handzamer om te tellen. ‘Tijdens het telproces is het makkelijker om klein stembiljetten uit te vouwen, op stapels te leggen en te tellen. De uitslag kan eenvoudiger worden vastgesteld’.

Voorkeursstemmen

Het wetsvoorstel moet ook de mogelijkheden om met voorkeursstemmen te worden gekozen vergroten. De huidige regeling voorziet in een voorkeursdrempel van 25 procent van de kiesdeler (en 50 procent in gemeenten met minder dan negentien raadszetels). In het nieuwe systeem zou dat 2 procent moeten worden, en 4 procent voor gemeenten met minder dan negentien raadszetels.

Twijfels

De Nederlandse Vereniging voor Raadsleden vindt het een groot goed dat de kiezer sneller een kandidaat van zijn of haar voorkeur met voorkeursstemmen in de raad kan kiezen. ‘Voor de band tussen kiezer en gekozene is dat zeker een pluspunt’. Maar de vereniging vraagt zich af of de voorgestelde verlaging van de voorkeursdrempel zin heeft. ‘Daar waar in kleine gemeenten een kandidaat nu nog met een paar honderd stemmen met voorkeurstemmen kan worden gekozen, kan een kandidaat straks, ook al is er een voorkeurdrempel van vier procent, met een paar handvol stemmen worden verkozen.’ De belangenbehartiger wijst op de trend dat steeds meer partijen moeite hebben voldoende kandidaten te vinden die voor vier jaar gekozen willen worden. Of de verlaging van de voorkeursdrempel bijdraagt aan het aantrekkelijk houden van de lokale democratie wordt betwijfeld.

Vrouwen

Volgens demissionair minister Hugo de Jonge (Binnenlandse Zaken, CDA) heeft het voorgestelde nieuwe systeem een ander voordeel: het zou ten goede komen van de deelname van vrouwen. Uit onderzoek van de Universiteit Leiden blijkt dat de nieuwe manier van stemmen ervoor zorgt dat het aantal kandidaten dat met voorkeursstem wordt verkozen in gemeenten zal verdubbelen van 10 naar 20 procent. Het nieuwe systeem zal een positief effect hebben op het aandeel vrouwelijke volksvertegenwoordigers. Dat zal tussen de 4 en 15 procent toenemen.

Kieswet

Deze wijziging van de Kieswet kent een lange aanloop. In 2021 kwam een kleiner stembiljet met de keuze voor logo’s en nummers voor het eerst ter sprake. In dat jaar kwam de Raad van State (RvS) met een kritisch advies, wat leidde tot een aanpassing van het wetsvoorstel. De internetconsultatie van het wetsvoorstel ‘Met één stem meer keus’ sloot vorige maand. Na het verwerken van alle reacties gaat het voorstel opnieuw naar de RvS, waarna het parlementaire traject volgt.