In de rij om Oekraïense vluchteling te helpen

Italië heeft sinds de Russische inval ongeveer 125.000 vluchtelingen uit Oekraïne opgenomen. Gemiddeld zijn er 500 nieuwe opnames per dag. De meesten komen aan met weinig of niets. De Italiaanse solidariteitsmachine wordt voornamelijk gesteund door burgemeesters, gemeentebesturen en liefdadigheidsinstellingen.

De grootste stroom vluchtelingen is naar het noorden van Italië gegaan, naar vele reeds bestaande Oekraïense gemeenschappen. De bevolkingsdichtheid en de toenemende vraag naar bejaardenzorg hebben altijd vrouwen uit Oekraïne aangetrokken.

‘Toen de oorlog uitbrak, hebben we, vooruitlopend op de migratiegolf, een bijeenkomst georganiseerd met verenigingen uit de zogeheten derde sector (Caritas, Rode Kruis, Civiele Bescherming en de katholieke wereld) om te weten wie appartementen kon aanbieden of welke gezinnen vluchtelingen konden opvangen’, zegt Roberto Molinari, wethouder voor Sociale Diensten van de gemeente Varese.

Op basis van dat verslag kon de gemeente contact opnemen met gezinnen om na te gaan of zij woonruimte konden aanbieden; of zij bereid waren de kosten van water, elektriciteit en gas te betalen en voor hoelang; of zij voorstander waren van de opvang van niet-begeleide minderjarigen. ‘Er was een zeer genereus aanbod van 70 tot 80 gezinnen, wat neerkomt op 1 procent van de inwoners van Varese’, aldus de wethouder. Veel vluchtelingen werden herenigd met familieleden en vrienden die al in Varese woonden. Anderen werden door Caritas of andere verenigingen in appartementen ondergebracht. Naast de structuren die door instellingen en verenigingen zijn opgezet, hebben zich ook burgers gemeld om vluchtelingen op te vangen, op aanbeveling van ouders die bij Oekraïense verzorgers wonen of van vrienden van kinderen uit Tsjernobyl, die vaak een maand per jaar door Italiaanse gezinnen werden en worden opgevangen.

De gemeente heeft ook enkele appartementen toegewezen en heeft liefdadigheidsverenigingen opgedragen voedselpakketten te bezorgen aan gastgezinnen. De gemeente wil de meest kwetsbaren helpen. ‘We hebben de integratie van minderjarigen in kleuterscholen en scholen bevorderd via ons NAIsysteem (New Arrivals in Italy), het systeem van de gemeente dat buitenlandse minderjarigen van welke nationaliteit dan ook opvangt voor een alfabetiseringstraject en vervolgens voor plaatsing op school, geheel gratis. Wij hebben de kosten van de voorschoolse op vang, de naschoolse opvang en de kantine betaald. Wij zullen ook de kosten van de zomerkampen op ons nemen, omdat het belangrijk is de socialisatie met andere kinderen te bevorderen’, zegt Molinari.

Taalcursussen

Het is duidelijk dat de belangrijkste wens van de vluchtelingen is om te werken en onafhankelijk te worden. Eerst komt de taalkennis, dan de zoektocht naar een fatsoenlijke baan. Dat zijn de sleutels tot integratie. Zo hebben de Oekraïense verenigingen van Varese de beschikking gekregen over een gemeentelijk gebouw, een plaats waar voorraden kunnen worden ingezameld om naar Oekraïne te sturen, en een centrum voor Italiaanse taalcursussen die door verschillende verenigingen worden gegeven.

De abonnementen voor het openbaar vervoer zijn gratis: de kosten worden gedragen door de Staat. Bovendien neemt de gemeente de verantwoordelijkheid op zich voor de verspreiding van informatie over vacatures. Dat is een soort bemiddeling om de contacten tussen de bedrijven en de Oekraïners die werk zoeken te vergemakkelijken.

In Bologna heeft de voorzitter van de wijk Santo Stefano, Rosa Maria Amorevole, met de hulp van twee coöperaties twee lokalen ter beschikking gesteld voor een cursus Italiaans en een hulpprogramma voor ongeveer twintig migranten. Sommigen van hen hebben jonge kinderen, die door vrijwilligers worden opgevangen. De voorzitter wil er echter op wijzen dat ‘we niet aan liefdadigheid doen. Er moet sprake zijn van wederkerigheid.’ In feite zal migranten worden aangeboden om vrije tijd te besteden aan het verrichten van kleine taken in de wijk.

Grote bereidwilligheid

Het opvangsysteem voor migranten in Italië werkt op twee niveaus. De eerste opvang wordt uitgevoerd door collectieve centra waar pas in Italië aangekomen migranten worden geïdentificeerd en de asielaanvraagprocedures kunnen beginnen. In de tweede fase worden asielzoekers toegewezen aan het opvangen integratiesysteem (het zogeheten SAI). Als de plaatsen in het SAI zijn opgebruikt, wordt het systeem voor buitengewone opvang, de CAS, gebruikt. Gemeenten die ervoor kiezen zich bij het SAI aan te sluiten, kunnen een aanvraag indienen om toegang te krijgen tot de ministeriële middelen door te reageren op een openbare site.

Zodra de aanvraag door het ministerie is goedgekeurd, ontvangt de gemeente een lening van drie jaar voor de activering van het gastvrije project op haar grondgebied. Op dat moment publiceert de gemeente een aanbesteding om de middelen toe te wijzen aan een coöperatie zonder winstoogmerk. Het voorstel dat als het beste wordt beschouwd, krijgt het contract voor het beheer van het project, terwijl de gemeente tegelijkertijd de referentie-instantie blijft. Er zijn 4.530 plaatsen gefinancierd door de Staat, meer dan 500 gemeenten hebben gereageerd voor ongeveer 13.000 plaatsen. ‘Dat is veelzeggend. Het is dus noodzakelijk een manier te vinden om deze bereidwilligheid niet te ontmoedigen, door alle projecten op de reservelijst te houden en te wachten om de wegen en middelen te vinden om ze te activeren’, zegt Matteo Biffoni, afgevaardigde voor migratie van de Nationale Vereniging van Italiaanse Burgemeesters (ANCI) en burgemeester van Prato.

Bureaucratie

Maar waar klagen de gemeenten over bij de Staat? De trage bureaucratie en het gebrek aan middelen. Het is ondenkbaar dat gezinnen, die zo edelmoedig vluchtelingen hebben opgevangen, die situatie maandenlang zouden kunnen doorstaan. ‘De opname van vluchtelingen in het gecodificeerde nationale opvangsysteem (SAI of CAS) verloopt te traag. Overheidsingrijpen is nodig om het mogelijk te maken de beschikbare plaatsen van dit systeem te gebruiken, die nu geblokkeerd zijn omdat er nog steeds de Syrische noodsituatie is en er aanhoudend vluchtelingen uit Afrika komen’, legt wethouder Molinari van Varese uit. Bovendien dringt het parlement er bij het ministerie van Binnenlandse Zaken op aan om een eenmalige bijdrage aan gastgezinnen toe te kennen, waarbij de gemeente als controle-element zou kunnen fungeren.

‘Gemeenten kunnen niets anders doen, omdat hun budgetten sinds de pandemie zijn opgedroogd. De afgelopen twee jaar heeft de regering namelijk geld gegeven, met name aan de sociale diensten, voor ondersteuning van gezinnen en mensen in moeilijkheden. Dit jaar komen er geen bijdragen. We hebben niet meer middelen om in te zetten, bovendien moeten we het stabiliteitspact respecteren dat voorziet in de verplichting om de begroting in evenwicht te houden, in tegenstelling tot de Staat die zich in de schulden kan steken’, besluit Molinari.