Organisatie bekritiseerd Waternet wordt 'volledig gekanteld'

Voor de helderheid: we zijn als waterschap al ruim jaar een bezig om samen met de gemeente Amsterdam de governance van onze watertaken te herijken. Nu is die vorm gegeven via de Stichting Waternet. Met elkaar hebben we geconstateerd dat er best wat verbeteren moet, omdat er best een aantal incidenten is geweest dat het vertrouwen in de organisatie heeft beschaamd en duidelijk gemaakt dat het waterschapsbestuur onvoldoende sturing en grip heeft gehad op de organisatie van Waternet. Dat betekent vooral dat beslissingen die door Waternet zijn genomen op de tafel van het waterschapsbestuur terecht hadden moeten komen. Dat is de duidelijke aanleiding.

Donderdagavond bespreken we het voorstel van het dagelijks bestuur, dat is afgestemd met de gemeente Amsterdam. Het voorstel is om de governance rigoureus te veranderen maar wel door te gaan met Stichting Waternet. Het amendement van een deel van het algemeen bestuur zegt: wij willen níet door met Waternet, wij willen de taken ontvlechten, een volledig normaal waterschap worden en onze volledig eigen medewerkers hebben. Aan dat amendement zitten volgens ons nogal wat haken en ogen. Zo'n vergaand besluit is het ons niet waard als dagelijks bestuur, mede omdat wij denken dat we op een ander manier hetzelfde resultaat kunnen bereiken.

Dat zijn twee belangrijke. Zo’n twee jaar geleden kwam Waternet in het nieuws door publicaties vanuit Follow the Money over de digitale veiligheid die echt niet goed op orde was, terwijl het bestuur dacht dat dat wel zo was. Dat komt omdat er keuzes zijn gemaakt die niet op de beleidstafel van het waterschap terecht zijn gekomen. De ict behoorde toen tot de bedrijfsvoering en kwam daardoor niet op de beleidstafel, waar het wel op had moeten komen. Het tweede belangrijke incident is dat het waterschap achterloopt op de belastinginning. Dat heeft te maken met een nieuw systeem voor het opleggen en innen van belastingen. Ook dat is een keuze die gemaakt is door Waternet zonder die keuze bestuurlijk te maken. Dat heeft forse consequenties, want belasting is de kurk waar een overheid financieel op drijft.

Het bestuursvoorstel voorziet in een volledige kanteling van de organisatie van Waternet. Het is nu één integrale organisatie. We gaan naar een model met drie duidelijke kolommen voor de drie hoofdtaken die Waternet die uitvoert. Waar het stichtingsbestuur nu gevormd wordt door de dijkgraaf en de Amsterdamse wethouder water, wat suggereert dat het bestuur een plek is waar beleidsinhoudelijke beslissingen genomen worden, gaan we het mandaat van het stichtingsbestuur heel erg beperken. Zodat duidelijk is dat de stichting alleen uitvoering geeft.

Dat betekent dat de dijkgraaf en de wethouder niet meer in het bestuur komen, maar dat dit gevormd door een statutair directeur voor elke kolom: een directeur waterschap, een directeur riolering en een drinkwater drinkwater.

Een ander belangrijk element is dat Waternet nu een vrij bekend merk is, en het Waterschap Amstel, Gooi en Vecht minder. Vaak is er verwarring wat nu Waternet en wat het waterschap is. Wij kiezen ervoor om vanuit de communicatie naar buiten altijd vanuit het waterschap te communiceren en niet meer van uit Waternet.

Met de twee punten die ik net al noemde, ben ik het eens. Dat zijn echt incidenten. De dijkverbeteringen lopen iets achter op schema, maar dat is niet anders dan bij andere waterschappen. Dat vind ik niet te wijten aan het functioneren van Waternet. Dat heeft meer te maken met het feit dat dijken met meer eisen te stellen hebben. Niet alleen of het dijkveilig is, maar ook: past hij in het landschap, en hoe kijken bewoners ernaar? Dat zijn langere processen. Er is ook geen sprake van dat er dijken onveilig zijn op dit moment.

Dat wij door onze reserves heen zijn...: ja, zoals elk waterschap moeten wij veel extra investeringen doen, en vindt geen enkele waterschap het fijn om de tarieven verhogen. Dat zou betekenen dat de burger een hogere aanslag krijgt. We moeten dus de tering naar de nering zetten en hebben niet veel reserves. Er zijn leningen aangetrokken om onze taken uit te oefenen. De vertraagde belasting gaat later binnen komen, dus op langere termijn geeft dat geen probleem. Maar dit zijn allemaal dingen die laten zien: goh, het gaat hier niet gemakkelijk. Het is niet voor niets dat we met Amsterdam zo’n intensief traject hebben gedaan.

Uitvoering van het amendement zou zou forse consequenties hebben. Dan ga je de hele organisatie ontvlechten. Dat kost veel geld. Het bureau Berenschot heeft daar een analyse van gedaan en komt er op uit dat de structurele meerkosten kunnen oplopen tot veertig miljoen euro, en de incidentele frictiekosten tot twintig miljoen euro per jaar. Omdat we financieel al lastig zitten, hebben wij als dagelijks bestuur gezegd: dat willen wij zoveel mogelijk voorkomen.

Een ander punt is dat wij met Amsterdam hebben gezegd: de wateropgaven van vandaag en de toekomst vragen alleen maar meer samenwerking tussen drinkwater, riolering en waterschap. Ik heb met de Amsterdamse wethouder van water gezegd: wij kiezen voor een verder versterken van onze bestuurlijke samenwerking, ondersteund door een versterking van onze gezamenlijke organisatie. Waternet is vanaf de oprichting uniek geweest, en dat blijft het.

Door periodes van droogte komen er nieuwe vragen op: waar haal je het drinkwater vandaan?, hoe ga je om met je waterbalans? hoe zorgen we dat het oppervlaktewater schoon blijft voor mens en natuur maar ook de drinkwaterproductie? We zien steeds meer vraagstukken tussen waterschap en gemeente inkomen. Bijvoorbeeld met aquathermie: warmte in water. Als het gaat om het realiseren van publieke warmtenetten zijn waterschappen de beste partij om aquathermie te regelen. Wij zijn al de bronbeheerder van het oppervlaktewater. En zeker de warmte die in rioolwater zit (omdat je warm doucht) kun je er het beste bij onze rioolzuivering uithalen. De samenwerking tussen waterschap en gemeente is daarom cruciaal.

Dit was geen punt dat iemand voorzien had toen de verkiezingsprogramma’s en het collegeprogramma geschreven werden. Dat betekent dat er meer ruimte is voor iedereen om zijn eigen afweging te maken. Renske zegt: voor mij is het principieel, ik wil dat publieke taken per definitie publiekrechtelijk georganiseerd worden. Dat betekent dat een stichtingsvorm, ook als is het een overheidsstichting, niet acceptabel is. Mijn taak als bestuurder is het om te zorgen voor een zo breed mogelijk draagvlak in het algemeen bestuur. Mijn idee is dat dat draagvlak er vooral is bij het in stand houden van de stichting terwijl de borging voldoet aan alle publieke taken.