'Transparantie leidt tot wantrouwen'

Transparantie leidt tot wantrouwen en gemeenteraden moeten worden omgevormd tot regionale raden van toezicht. Enkele opmerkelijke uitspraken uit de nieuwjaarstoespraken van burgemeesters van Commissarissen van de Koning. 

Hoogte- en dieptepunten
In de eerste twee weken van januari houden bestuurders traditiegetrouw hun nieuwjaarstoespraken. De meeste burgemeesters beperken zich tot een overzicht van de hoogte- en dieptepunten van het afgelopen jaar en enkele opmerkingen over participatiesamenleving, handhaving van de alcoholleeftijd, de decentralisaties in het sociale domein en de aanstaande raadsverkiezingen. Toch zijn er hier en daar in de nieuwjaarstoespraken ook enkele opmerkelijke uitspraken te vinden.

Speurtoch naar misstanden
In zijn nieuwjaarstoespraak benadrukte Commissaris van de Koning van Zuid-Holland Jaap Smit het belang van een integere en transparante overheid. Opvallend in zijn speech was wel dat volgens hem transparantie niet zonder meer tot vertrouwen, maar juist tot wantrouwen kan leiden. ‘Transparantie is het sleutelwoord, maar het is de paradox van deze tijd dat transparantie eerder het wantrouwen voedt dan het vertrouwen versterkt. Een “bonnetjesjacht'”zou niet nodig moeten zijn.’ Smit zei het te betreuren dat het onderwerp integriteit en transparantie vaak ontaardt in speurtochten naar mogelijke misstanden, waardoor het wantrouwen richting overheid wordt gevoed.’

Handelingsruimte zorgvuldig gebruiken
Vertrouwen ontstaat volgens de Commissaris van de Koning niet door stapels regelgeving en minutieuze controle, maar ‘door het zorgvuldig gebruiken van de handelingsruimte die je als bestuurder nodig hebt, door voorbeeldgedrag van de ambtsdrager en door begrip van de burger voor de ruimte die nodig is om je functie naar behoren uit te voeren. Respect kent twee kanten. Je moet het verdienen, maar het moet je ook gegeven worden.’

De rol van de burgemeester
Commissaris van de Koning in Drenthe, Jacques Tichelaar, voelde zich geroepen om het op te nemen voor de rol van de burgemeester. In zijn provincie waren er het afgelopen jaar immers diverse burgemeesters die het hoofd niet boven water wisten te houden, in Tynaarlo, Veendam en Assen.’Waren ze niet geschikt voor de job?, vroeg Tichelaar zich af. ‘Vooropgesteld: Iedere bestuurder, ieder mens is zelf verantwoordelijk voor zijn functioneren. Is hier ook iets aan de hand met de positie van bestuurders? Want: wie wil tegenwoordig nog burgemeester, wethouder of raadslid zijn?’
 

Halve rechter
De huidige tijdgeest vraagt van burgemeesters soms het onmogelijke, meent Tichelaar.  ‘Als het goed gaat in een gemeente, dan is dat te danken aan de wethouders. Gaat er iets mis, dan heeft de burgemeester het gedaan. Hij is bovendien een halve rechter geworden. Met een straatverbod links, en een sluiting rechts. Werkelijk alles en nog wat komt op zijn bord terecht. Terwijl de waardering laag is. Sterker: bedreigingen aan het adres van autoriteiten zijn aan de orde van de dag.’
 

Toekomstige rol van de gemeenteraad
In zijn nieuwjaarstoespraak waagde burgemeester Jacques Niederer van Roosendaal zich aan een blik op de toekomstige rol van de gemeenteraad. Hij vroeg zich hardop af of de gemeenteraad de bevolking nog wel vertegenwoordigt, met een opkomstpercentage van minder dan 50 procent. Het risico bestaat dat er een democratisch gat ontstaat. Niederer durfde echter te betwijfelen of dit echt zo erg is. ‘Het interesseert de inwoners doorgaans helemaal niets waar de hen geboden dienstverlening vandaan komt. Zolang deze kwalitatief maar in orde is, tegen een verantwoorde prijs.’

Raad van Toezicht
Niederer ziet de rol van de gemeenteraad in de nabije toekomst dan ook veranderen van een lokale gemeenteraad naar een soort sub-regionale raad van toezicht. ‘De rol van de overheid is hooguit een ordenende rol, ter zekerheidstelling van gelijkberechtiging en het voorkómen van eigenrichting. Maar het zijn toch vooral onze inwoners die meer en meer zelfregulerend zijn of worden en daarbij niet onnodig voor de voeten willen worden gelopen. Ik denk dat u eerder een soort Raad van Toezicht wordt, in een regionaal of subregionaal cluster van gemeenten die samen taken oppakt die niet meer alleen kunnen worden uitgevoerd.’ Een raadzaal is volgens Niederer helemaal niet meer nodig. ‘U houdt toezicht op het beleid van de bestuurders, doet richtinggevende uitspraken en controleert de besteding van publiek geld. Dit lijkt mij uw toekomst in een notendop.’

Meer kinderen maken
Burgemeester Marco Out  van Borger-Odoorn  voelde zich dit jaar geroepen om nog even op zijn toespraak van vorig jaar terug te komen, toen half Nederland over hem heen viel vanwege zijn vermeende uitspraak dat hij hoopte op een stroomuitval, zodat er meer kinderen geboren zouden worden in Borger-Odoorn. Dat het om een parodiërend grapje ging waarin de burgervader een oproep tot meer geboortes in de gemeente Sluis en de recente stroomuitval in de gemeente Enschede aan elkaar koppelde, ontging de lezers van de populaire media. Het kwam  Out op een stroom aan verwensingen en beledigingen te staan. Out riep burgers dan ook op om vooral mondig te zijn en gebruik te maken van de nieuwe media, maar wel even een moment nemen om na te denken voor ze los gaan.