Knullige inbraak in huis van Thorbecke

Vorige week verscheen een voorlichting van de Afdeling advisering van de Raad van State over interbestuurlijke verhoudingen. Die was gevraagd door de minister van BZK in overleg met de VNG, het IPO en de Unie van Waterschappen. De voorlichting is een belangrijke bijdrage aan het belangrijke debat over zuivere medebewindsverhoudingen, maar de kans bestaat dat dit werkstuk in de week voor Kerst enigszins ondersneeuwt. Het is daarom goed de inhoud in kerstsferen te herformuleren.

Stel Hugo de Jonge en Eric van der Burg voor als twee sjofele inbrekers van het stereotype soort. Ze komen alleen niets stelen, ze komen vooral ongevraagd iets brengen: een maatschappelijke opgave. Dat kan inhoudelijk van alles zijn. Wet bandits noemen ze zichzelf, vernoemd naar de gewoonte om overal waar het lukt een open huishouding te kraken, de kraan te laten lopen zodat het water de bewoners later aan de lippen staat.

De inbrekers hebben al veel successen geboekt als ze tijdens kerstavond op een buitenkans stuiten: het Huis van Thorbecke zelf. De lichten branden, maar de bewoners blijken op kerstvakantie. Op één kereltje na. Die moeten kunnen we hebben, denken de wet bandits, en ze besluiten het gewoon met een babbeltruc te proberen. Ze vragen voorlichting.

Onder welke constitutionele voorwaarden is een verschillend takenpakket voor gemeenten en provincies een oplossing voor het vergroten van de slagkracht en de uitvoerbaarheid van de maatschappelijke opgaven, willen ze weten. En, met het hoofd door het hondenluik: wat zijn eigenlijk de mogelijkheden van het interbestuurlijk toezicht om toe te zien op medeoverheden die om legitieme reden de opgave niet halen?

Het blijken glibberige vragen die precisering behoeven en ze leveren ook niet het beoogde warme welkom op. De deurklink die één van de inbrekers vastpakt blijkt gloeiend heet. De vragen waren toch vooral gericht op manieren om problemen achteraf te repareren, krijgen de wet bandits meteen te horen. Zou het niet beter zijn om te sturen aan de voorkant? Op het moment dat een taak wordt ontworpen en in wetgeving wordt vastgesteld?

Helemaal zonder kleerscheuren komen de inbrekers het Huis van Thorbecke dus niet in. En eenmaal binnen krijgen ze van de Raad van State een rondleiding vol staatsrechtelijke booby traps. Taakdifferentiatie kan bijvoorbeeld prima worden overwogen, maar dan niet als regionale lappendeken van intergemeentelijke samenwerkingsverbanden voor de uitvoering of rommelige regiodeals rondom vakdepartementen. Thorbeckes huis kent volwaardige bestuurslagen waarop democratische controle wordt uitgeoefend. Voor kiezers moet het overzichtelijk blijven en volksvertegenwoordigers behoren een integrale afweging van enige omvang te moeten kunnen maken. Dan kan het nog steeds een goed idee zijn om bepaalde taken op bepaalde plekken bij de provincie neer te leggen terwijl diezelfde taak op andere plekken bij de gemeenten ligt, maar dat is dan een afweging die de wetgever expliciet en gemotiveerd moet maken.

Stevig is ook het strijkijzer dat naar beneden komt vallen bij de uiteenzetting over de instrumenten om in te grijpen bij de gemeenten die tegen de grenzen van hun mogelijkheden aanlopen.

‘Toezicht is niet bedoeld voor de handhaving van onuitvoerbaar medebewind’, noteert de Afdeling advisering daar. ‘In het geval er weeffouten in beleid en wetgeving zitten moeten die worden onderkend en moeten daar door het Rijk consequenties aan worden verbonden.’

En de verfbussen die in het trapgat slingeren kunnen ook hard aankomen. ‘Medebewind kan niet gevorderd worden zonder adequate randvoorwaarden.’ Waar die randvoorwaarden achteraf niet voldoende blijken moet het Rijk geen onuitvoerbaar beleid gaan handhaven maar ‘bestaat een inherente verplichting voor het Rijk om de randvoorwaarden te herzien.’

Zo herstelt de Afdeling advisering het zicht op de basis van goede interbestuurlijke verhoudingen: heldere, algemene spelregels, die vooraf worden gesteld en concreet genoeg zijn om te worden gehandhaafd. Problemen bij het toezicht zijn geen gebrek aan het toezichtsinstrumentarium maar kennelijk haperende spelregels. Want medebewind wordt in het Huis van Thorbecke niet door wet bandits maar bij wet gevorderd.