Porgy & Bess in Terneuzen

In Terneuzen staat een uniek standbeeld van een zwarte man, de in Suriname geboren Frank Koulen. Als militair kwam hij in 1944 naar Terneuzen, werd verliefd en bleef er hangen.

Hij richtte enkele jaren later de jazzclub Porgy en Bess op, en dat werd een groot succes. Daar traden veel Surinaamse en Antilliaanse bands op. Het levensverhaal van Koulen en zijn gezin heeft de kijk van historicus Gert Oostindie op het kolonialisme beïnvloed. Dat is niet zo vreemd, omdat hij de schoonzoon werd van Koulen.

Oostindie heeft een indrukwekkende carrière opgebouwd. Een wapenfeit was dat hij het grote onderzoeksproject naar het Nederlands extreem geweld in de Indonesische afhankelijkheidsoorlog heeft geleid. Nu onderzoekt hij het koloniaal verleden van de Oranjes. Met zijn emeritaat heeft Oostindie een goed leesbaar publieksboek geschreven, getiteld Rekenschap. Het boek gaat over de wijze waarop de Nederlandse samenleving en politiek zich rekenschap (kunnen) geven van het koloniale en slavernijverleden en de erfenissen daarvan.

Dat doet hij door wetenschappelijke publicaties samen te vatten. Een state of the art, behulpzaam voor de geïnteresseerde leek. Daarnaast legt Oostindie in zekere zin persoonlijk rekenschap af over hoe hij eerder heeft gesproken en geschreven over kolonialisme en slavernij, zoals over de ontwikkeling in zijn taalgebruik en positiebepaling in een onderzoeksveld dat steeds meer maatschappelijk en politiek engagement kent.

Oostindie schrijft niet in termen van schuld en daderschap. Hij schrijft genuanceerd over het aanbieden van excuses en blijft grotendeels weg van begrippen als misdaden tegen de menselijkheid en herstelbetalingen. Hij wil recht doen aan de complexiteit van het verleden: ‘Onze claim to fame als historici ligt primair in deskundigheid, in grondige kennis en begrip van het verleden en ook in het breed toegankelijk maken van die kennis – en niet per se in het uitdragen van engagement.’ Het onderzoek is niet gediend met stellige en moraliserende uitspraken. Hij bepleit het nut van objectiverend, vergelijkend onderzoek.

De samenleving wordt er niet beter van als burgers elkaar verwijten blijven maken over een geschiedenis die niet meer ongedaan kan worden. Dat werkt uiteindelijk averechts, versterkt de verdeeldheid en is strategisch onverstandig. Oostindie wil vooral dat er een verbindend nationaal geschiedverhaal komt voor alle bevolkingsgroepen waarin het verhaal over kolonialisme en slavernij wordt ingepast. Een breder verhaal waar naar een gezamenlijk ‘wij’ wordt gezocht. Het onderlinge begrip en de nationale saamhorigheid is ermee gediend.