Uitdaagrecht brengt boeren en natuurorganisaties samen

Boeren en natuurontwikkelaars werken in de provincie Fryslân nauw samen in het programma Natuer mei de Mienskip, het grootste uitdaagrecht-project van Nederland. Het leverde additionele fondsen op, een nieuwe rol voor de provincie en boeren die zelf meer aan natuurontwikkeling gaan doen.

Patstelling

Een patstelling vormde de aanleiding tot samenwerking tussen partijen die elkaar doorgaans slechts in de haren vliegen, vertelt onderzoeker Thijs Harmsen van het landelijk Netwerk Right to Challenge. De provincie Fryslân voorzag in 2018 onvoldoende budget te hebben om alle geplande natuurgebieden ook daadwerkelijk te realiseren. Volgens BMC dreigde bij doorzetting van de plannen een tekort van 130 miljoen euro. Maar stoppen met het programma betekende dat boeren in bezit van percelen met de bestemming natuur niet tot realisatie daarvan konden overgaan. Hetzelfde gold voor natuurorganisaties.  

Uitdaagrecht
Daarop besloten boeren- en natuurorganisaties zelf het heft in handen te nemen en samen een beroep te doen op het uitdaagrecht. Dit is het recht van bewoners en maatschappelijke organisaties om taken van gemeenten en provincies over te nemen als zij denken het slimmer, beter, goedkoper en / of met meer maatschappelijk draagvlak te kunnen uitvoeren dan de overheid. De provincie stemde toe in een twee jaar durende pilot van natuurontwikkeling en landbouwtransitie.

Aanvullende fondsen
Eerste voordeel van een dergelijke aanpak, zegt Harmsen, is dat er additionele fondsen konden worden aangeboord waartoe je als overheid geen toegang hebt. Dankzij bijdragen van de Postcodeloterij en LIFE-subsidies kan het beschikbare budget volgens Harmsen met zo’n 10 tot 15procent worden opgehoogd.  De aanvullende financiering kan de komende jaren oplopen tot een slordige 17 miljoen euro.

Geen tekort meer
Zo wordt het mogelijk om het project Burgumer Mar en De Leijen op een geïntegreerde manier aan te pakken. Daarbij gaat het om zo’n 120 hectare nieuwe natuur. De initiatiefnemers verwachten dat er in totaal via deze methode 1.050 hectare nieuwe natuur kan worden gerealiseerd voor het beschikbare budget van 79 miljoen euro. Van een financieel tekort is geen sprake meer.  Boeren blijken de geïntegreerde aanpak van infrastructuur, agrarische herstructurering en natuurontwikkeling te waarderen.     

Juridische problemen
Bijzonder is de rol van de provincie Fryslân in het project Natuer mei de Mienskip. De provincie vreesde juridische problemen als zij de ontwikkeling van natuur geheel zou overlaten aan maatschappelijke organisaties. ‘Ze moesten een rol kunnen houden, omdat de provincie uiteindelijk eindverantwoordelijk blijft voor de natuurrealisatie’, legt Harmsen uit.

Partnerschap
Binnen het uitdaagrecht bestaan diverse varianten van overheidsbetrokkenheid. Hier werd gekozen voor ‘uitdagen in partnerschap’: de maatschappelijke organisaties hebben hun nieuwe aanpak en werken samen met de provincie. Maar daarnaast heeft de  provincie nog een toezichthoudende rol, om na te gaan of de natuurontwikkeling inderdaad beter gaat. Deze twee rollen zijn nu gescheiden georganiseerd binnen de provinciale organisatie van Friesland.  

Aanbevelingen
In de evaluatie van het uitdaagrecht-programma wordt een aantal suggesties tot verbetering opgenomen.  Zo moet de uitvoeringskracht van de in Natuer mei de Mienskip samenwerkende partijen worden versterkt. Bestuurders van alle betrokken partijen waren nu al in een leeratelier betrokken dat, zegt Harmsen, als ‘buitenboordmotor’ heeft gefungeerd om soms een dreigend bestuurlijk probleem vlot te trekken. Daarnaast moet er onder meer nog aan worden gewerkt om het programma bekender te maken bij potentiële eindbeheerders (lees grondeigenaren) en bij inwoners van Friesland. Nu zijn veel van hen nog niet op de hoogte van de voordelen van deze aanpak.

Tien partijen
In Natuer mei de Mienskip wordt samengewerkt door tien partijen: LTO Noord, It Fryske Gea (de provinciale vereniging voor natuurbescherming), Staatsbosbeheer, Kollektivenberied Fryslân,  Natuurmonumenten, de Friese Milieufederatie, Collectief Particuliere Natuurbeheerders, Feriening Biologyske Boeren Fryslân, Het Friesch Grondbezit en het Wetterskip Fryslân. De pilot is onderdeel van het programma Democratie in Actie van het ministerie van Binnenlandse Zaken