Strijd tegen seksisme in politiek ook taak burgemeester

Seksisme in de politiek is wijdverbreid. In een essay in Binnenlands Bestuur zet politicologe Liza Mügge uiteen welke belemmeringen vrouwen ervaren en hoe die zijn op te heffen. Het begint volgens haar met kweken van bewustwording door er simpelweg wat van te zeggen als het zich voordoet. ‘Hier ligt een belangrijke taak voor burgemeesters, wethouders en de top van het openbaar bestuur.’

‘En daar zit Femke!’ Terwijl haar collega’s worden voorgesteld met ‘burgemeester A of B’ wordt de burgemeester van Amsterdam, Femke Halsema, in groepen bestuurders weleens geïntroduceerd met haar voornaam. Het raakt volgens Mügge de kern van een diepgeworteld seksisme tegen vrouwen.

Vrouwenlichaam
‘Het burgemeestersambt is nog altijd een mannelijk domein en wordt daarom niet geassocieerd met vrouwen. Politici of bestuurders met lichamen die traditioneel zijn ondervertegenwoordigd – iedereen die geen witte man is – zijn in de woorden van de Britse socioloog Nirmal Puwar ‘space invaders.’ Space invaders zijn diegenen die als één van de weinigen zijn doorgedrongen tot een ruimte die niet ontworpen is voor mensen die eruit zien zoals zij’, aldus de Amsterdamse universitair hoofddocent. ‘Door Halsema als enige aan te spreken met haar voornaam benadrukt de omgeving dat zij een uitzondering is, want met haar vrouwenlichaam past zij niet in het klassieke beeld van een burgemeester.’

Dubbel bewijzen
Waarom zijn er zo weinig vrouwen in de politiek? Hoe krijgen we daar verandering in? Alhoewel dit volgens Mügge belangrijke vragen zijn, is het cruciaal om aandacht te besteden aan de ervaringen van zittende vrouwelijke politici. Want niet alleen is de instroom van vrouwen in de politiek laag, de uitstroom is ook hoog.

Onderzoek, zo betoogt ze, laat zien dat de ervaringen van vrouwelijke politici niet op zichzelf staan, maar passen in een systeem van genderongelijkheid. ‘Er zijn vier patronen van uitsluiting die vrouwen met functies die gepaard gaan met status en zichtbaarheid in de publieke ruimte ervaren: koorddansen, de moedermuur, dubbel bewijzen en de krabbenmand. Deze patronen zijn een voortvloeisel van stereotypen over vrouwen zoals: verzorgend, charmant, empathisch, zachtaardig en volgend. Deze stereotypen vormen de basis van impliciete en expliciete gedragsvoorschriften. Vrouwen die van het script afwijken omdat ze agressief, ambitieus, competitief, doortastend, leidend – kortom mannelijk – gedrag vertonen, worden hiervoor snel afgestraft. Stereotypen hebben niet voor alle vrouwen dezelfde uitwerking, maar zijn afhankelijk van onder andere etnische achtergrond, seksualiteit, sociaaleconomische status, religie, leeftijd en het hebben van een beperking.’

Indammen seksisme
Invloedrijke vrouwen én mannen kunnen volgens Mügge seksisme indammen door het niet te tolereren. Zij moeten hierin het voortouw nemen en het goede voorbeeld geven. ‘Neem Mark Rutte’, stelt ze. ‘Hij reageert fel als PVV-kamerlid Raymond de Roon een debat over de benoeming van een vrouw tot voorzitter van de Europese commissie als een ‘dameskransje’ bestempelt. ‘Wat een verkeerde opmerking zeg, bluh!’

Het lijkt zo onschuldig: mannen die in bestuurlijke en politieke kringen andere mannen wél met de gepaste titel aanspreken en vrouwen niet. Maar het heeft volgens haar grote effecten. ‘Ze houden hiermee – vaak onbedoeld – geijkte politieke machtsverhoudingen in stand waarin vrouwen harder moeten werken dan mannen en mogelijk eerder uitstromen. Hierdoor gaat vrouwelijk politiek talent dat al binnen is, verloren.’

Een inclusievere cultuur waarin vrouwen kunnen floreren, vergt volgens Mügge het bijstellen van normen en waarden. ‘Het vergt aandacht voor zowel grensoverschrijdend gedrag als voor subtiele hints die benadrukken dat iemand afwijkt van de standaard politicus. Dat begint met kweken van bewustwording door er simpelweg wat van te zeggen. Hier ligt een belangrijke taak voor burgemeesters, wethouders en de top van het openbaar bestuur.’

Lees het volledige essay in Binnenlands Bestuur nr. 9 van deze week (gratis inlog)