“Waarom doen we dit eigenlijk zo?”

Het driehoeksoverleg tussen burgemeester, officier van justitie en politiechef is misschien wel het meest spraakmakende onderdeel van het gemeentelijke bestel. Of het nu gaat om criminaliteitsbestrijding, het optreden tegen voetbalrellen of het faciliteren of juist verbieden van een demonstratie, de ‘veiligheidsdriehoek’ speelt een cruciale rol in de besluitvorming over veiligheid, de inzet van politie en de lokale veiligheidsprioriteiten. Ondanks deze beeldbepalende rol is er ook veel onduidelijkheid. In wet- en regelgeving is weinig vastgelegd over de inrichting en organisatie van het overleg, waardoor er binnen de overleggen vaak de vraag oprijst: waarom doen we dit eigenlijk zo?

Onderzoek naar de veiligheidsdriehoek

Precies naar deze vraag deden wij in opdracht van het Nederlands Genootschap van Burgemeesters onderzoek; om de positie van elk van de driehoekspartners te versterken. Bouwend op literatuuronderzoek, expertisebijeenkomsten en interviews bieden de onderzoekers dr. Niels Karsten, dr. Sabine van Zuydam, Jochem Hoogenboom en Robert Klaassen in hun onderzoeksrapport handvatten aan lokale driehoeksoverleggen om te reflecteren op het functioneren van en de samenwerking binnen de driehoek. Zo kan het driehoeksoverleg betere beslissingen maken over lokale veiligheidsprioriteiten én scherp en effectief ingrijpen wanneer dat het meest nodig is: in tijden van crisis.

Geen stelselherziening, wel ruimte voor verbetering

In de ogen van een ruime meerderheid van de lokale partners functioneert het driehoeksoverleg goed en uit gesprekken met betrokkenen blijkt duidelijk dat er geen behoefte is aan een stelselwijziging. Wel is er genoeg ruimte voor verbetering.

Lokale verschillen en kansen voor reflectie

Waar deze ruimte precies zit is afhankelijk van lokale verschillen: dé driehoek bestaat niet. Deze lokale verschillen zijn echter eerder het gevolg van historisch gegroeide en organische patronen dan van bewuste keuzes. Daarom biedt reflectie over de inrichting en het functioneren van lokale driehoeksoverleggen kansen zodat de driehoek daadkrachtiger, zorgvuldiger en effectiever kan opereren. Het onderzoeksrapport biedt daarom geen vastomlijnde set van aanbevelingen, maar inrichtingsvragen en randvoorwaarden die aanzetten tot een reflectie over het functioneren van het driehoeksoverleg.

Bekijk hieronder het overzicht met vragen en randvoorwaarden.

Randvoorwaarden voor het goed functioneren van de driehoek

Het is van belang dat alle deelnemers aan het driehoeksoverleg zich bewust zijn van hun rol en zich ook rolvast gedragen. Om te voorkomen dat deze rolvastheid leidt tot inflexibiliteit is het verstandig om in gezamenlijkheid te werken aan vertrouwen. Dit kan onder meer door te investeren in onderlinge gelijkwaardigheid, elkaar proactief te informeren en gezamenlijk naar de buitenwereld te communiceren. Door te communiceren over een besluit als zijnde ‘van de driehoek’ kan voorkomen worden dat bijvoorbeeld alleen de burgemeester in de wind staat.

Gedeeld eigenaarschap

Ook cruciaal voor een goed functionerend driehoeksoverleg is een gedeeld gevoel van eigenaarschap. De drie hoofdrolspelers zijn immers sterk van elkaar afhankelijk en staan gezamenlijk aan de lat om de openbare orde en veiligheid te bevorderen. Hier staat tegenover dat de drie deelnemers altijd hun eigen belangen hebben, die ook met elkaar kunnen botsen. Dit vraagt dat de ambtelijke ondersteuning van elk van de driehoeksleden in kwaliteit en kwantiteit op orde is. Zo blijven de driehoeksleden (figuurlijk) op hun eigen stoel zitten.

Hou politisering buiten de driehoek

In een omgeving waar het veiligheidsbeleid politieker is geworden is het ten slotte belangrijk om een eigen koers te blijven varen: de politisering dient buiten de driehoek te blijven. Tegelijkertijd kunnen de leden van de driehoek niet blind zijn voor de werkelijkheid ‘buiten’; leden moeten rekening houden met maatschappelijke en bestuurlijke druk.

Het is niet makkelijk om de randvoorwaarden in de praktijk te realiseren, maar het constructieve gesprek hierover geeft de mogelijkheid om driehoeksoverleggen daadkrachtiger en effectiever te laten functioneren.

Onderzoeksverantwoording:
Dit onderzoek is tot stand gekomen in opdracht van het Nederlands Genootschap van Burgemeesters. De inrichtingsvragen en randvoorwaarden zijn tot stand gekomen op basis van literatuuronderzoek, expertbijeenkomsten van betrokkenen en interviews met vertegenwoordigers van burgemeesters, het OM, de politie en ambtenaren van het Ministerie van Justitie en Veiligheid. De complete lijst van alle personen die de onderzoekers hebben gesproken is te vinden in de bijlage van het onderzoeksrapport. Een conceptrapportage is gedeeld met deelnemers aan de expertmeetings en daaropvolgende opmerkingen zijn verwerkt in het rapport. Het definitieve onderzoeksrapport is op 30 maart 2023 aangeboden aan de opdrachtgever.