Stavros Zouridis: ‘Handhavers gedwongen inefficiënt te werken’

In korte minicolleges van ongeveer 8 minuten bespreken hoogleraren bestuurskunde uit Nederland en Vlaanderen wat de corona-crisis betekent voor de bestuurswetenschap en omgekeerd wat de bestuurswetenschap betekent voor het begrip van de crisis en voor handelingsgevolgen. Het betreft een initiatief van de Vereniging voor Bestuurskunde (VB).

Stavros Zouridis, hoogleraar bestuurskunde aan Tilburg University, tevens lid van de Onderzoeksraad voor Veiligheid (OVV), en voormalig directeur Strategie van het ministerie van Justitie, reflecteert op de lockdown in Nederland, in relatie tot de rechtstaat. Bij de rechtstaat denken we vaak eerst en vooral in juridische termen: de rechtstaat is een formeel juridisch construct, met regels, recht, rechtsbescherming en rechterlijke instanties. Zouridis laat echter zien dat de rechtstaat veel meer is dan dat, en dat een juridische invulling van de lockdown eerder problemen veroorzaakt dan ze oplost. Naast een juridisch construct is de rechtstaat ook een maatschappelijk construct, een levende maatschappelijke orde, waarin we ons gedragen en elkaar aanspreken op gedrag, met informele regels, gestut door maatschappelijk vertrouwen.

Bovendien gaat de rechtstaat over handhaving, over wat er gebeurt als er sprake is van niet-naleving. In het begin van de Covid-19-aanpak leek de lockdown juridisch, maar was ze dat niet. Sterker, we gedroegen ons netjes, naar de 1,5-meter richtlijnen, we werkten thuis en spraken elkaar aan. Pas later zagen we de juridisering, met noodrecht, boetes, advocaten en geschillen. De crisis in de rechtstaat waar Zouridis en anderen eerder over spraken leek verdwenen, maar kwam langzaam weer terug. ‘Laten we hier lessen uit trekken’, zegt hij. Er is niet minder dan een stevige herbezinning nodig, want zoals de rechtstaat nu wordt ingevuld met zijn formalisering en juridisering werkt deze eerder verlammend dan dat hij ons in deze crisistijd helpt. Het zorgt ervoor dat professionals niet efficiënt kunnen werken. ‘Je zou agenten, officieren van justitie en rechter minder op moeten zadelen met inefficiëntie. Handhaving en uitvoering moeten ten dienste komen staan van het maatschappelijk vertrouwen.’ Want de basis van de rechtstaat, zo stelt hij, zijn wij met ons gedrag. ‘Dat willen juristen en Justitie nog wel eens vergeten.’