Nudging als oplossing voor beleidsproblemen

Nudging biedt gemeenten nieuwe mogelijkheden het gedrag van burgers te sturen. Om ze vaker te laten fietsen, bijvoorbeeld, of de opkomst bij gesprekken met de sociale dienst te verhogen.

Gedragsbeïnvloeding

In hoeverre zetten Nederlandse overheden in op gedragsbeïnvloeding? Volgens bestuurskundige Joram Feitsma, die onlangs op dit onderwerp promoveerde, hebben verschillende ministeries sinds een jaar of tien zogenoemde gedragseenheden en gedragsnetwerken. Daarnaast zijn er diverse rapporten verschenen over de manier waarop het gedrag van burgers in bijvoorbeeld het verkeer of als het gaat om de bereidheid om belasting te betalen, beïnvloed kan worden door middel van inzichten uit de gedragswetenschappen.

Verkeersstromen

Het managen van verkeersstromen is een voor de hand liggend voorbeeld. Toch zijn er ook heel andere onderwerpen waarbij gedragsbeïnvloeding een rol speelt. Lisanne Roossien en Niek Verlaan zijn onderdeel van een nudgenetwerk van de gemeente Utrecht. ‘De overheid heeft altijd met gedrag van mensen te maken. Om die reden proberen we andere medewerkers van de gemeente daarvan bewust te maken.’

Gedragsanalyse

Het nudgenetwerk heeft ook een spreekuur. Verlaan: ‘Soms krijgen we de vraag van een collega: “Doe mij maar een nudge”, maar zo werkt het natuurlijk niet. We proberen veel gestructureerder te opereren door het beleid te analyseren en te beoordelen waar we het voor mensen gemakkelijker kunnen maken en barrières weg kunnen nemen.’ Roossien vult aan: ‘We proberen dit breed binnen de gemeente tussen de oren te krijgen. Als je het grondig wilt aanpakken, is een gedragsanalyse essentieel. Met een storyboard kun je het doelgedrag duidelijk maken. Vervolgens is het van belang bewoners te interviewen om vervolgens te proberen drempels weg te nemen en een interventie te ontwikkelen. Nudges kunnen daarvan een onderdeel zijn.’

Gemakkelijker maken

Roossien geeft een voorbeeld. ‘Mensen die een uitkering ontvangen, moeten zo nu en dan op gesprek komen. Dat is van belang voor de gemeente om te beoordelen wat volgende stappen zijn, maar ook voor de persoon in kwestie om te beoordelen hoe diegene verder geholpen kan worden. Een deel van deze mensen komt echter nooit opdagen. We proberen dan te analyseren hoe we het deze mensen gemakkelijker kunnen maken. Bijvoorbeeld door brieven visueler te maken waardoor die begrijpelijker zijn.’

Tool

In hetzelfde beleidsveld noemt Roossien een voorbeeld van het samenbrengen van verschillende armoederegelingen waarvan mensen gebruik kunnen maken. ‘Dan ben je veel structureler bezig, dan alleen een nudge toepassen. Een nudge is een tool, maar als iets essentieel mis zit in het systeem, dan heeft een nudge ook geen zin.’

Weerbarstige trajecten
Uit het onderzoek van Feitsma blijkt dat de intentie voor een structurele aanpak bij nudgers er vaak wel is, maar dat dit vaak veel te weerbarstige en langdurige trajecten zijn. ‘Een politiek-bestuurlijke omgeving kan om snelle resultaten vragen. Een meer structurele aanpak vraagt ook veel samenwerken en vraagt veel meer tijd: institutionele systemen, sociaal-culturele normen en economische kansen veranderen niet zo maar. Ook al zijn de intenties goed, uiteindelijk wordt toch vaak gekozen voor het snelle en het meetbare, bijvoorbeeld een ander soort brief in de hoop dat dat effect sorteert.’

Staand werken

Verlaan kijkt liever naar gedragsverandering op langere termijn. Een voorbeeld binnen de gemeente is het experiment om werknemers minder te laten zitten. ‘Nederland is Europees kampioen zitten per dag. Wij hebben bij de gemeente bureaus die omhoog kunnen en waar je dus staand aan kan werken, maar die werden maar door 2 procent van de werknemers op die manier gebruikt. Totdat we het hebben omgedraaid en ze allemaal omhoog gezet hebben. Na twee maanden werkte nog steeds 8 procent staand. Dat is nog steeds niet heel veel, maar wel een flinke toename.’

Kanttekeningen

Toch zijn er volgens bestuurskundige Feitsma ook kanttekeningen te plaatsen bij de steeds verfijndere en wijdverspreide praktijken van gedragsbeïnvloeding. ‘Er zit zeker ook een sturende en disciplinerende kant aan het verhaal. Zo wordt keuzevrijheid in technische zin wel gerespecteerd, maar tegelijkertijd wordt er impliciet aangestuurd op de burger als primair verantwoordelijk, ondernemend subject, en worden beleidsproblemen gezien als vanzelfsprekende zaken voor individuele gedragsverandering. Dit soort onderliggende aannames is maar weinig onderwerp van reflectie.’

Lees het hele verhaal over nudging deze week in BB14 (inlog).