Nachtmerrie in rood paradijs

Stalins appartementencomplex

De rector van de middelbare school in mijn dorp woonde in een villa op het parkachtige schoolterrein. Met aan de andere kant van de oprijlaan overigens een identiek ontworpen maar kleiner huis. Daar woonde de hoofconciërge, verschil moet er blijkbaar altijd zijn.

In het Huis van de Regering beschrijft Yuri Slezkine de geschiedenis van een groep prominente communisten ten tijde van Stalin. Het waar gebeurde verhaal speelt zich af in het Huis van de Regering, een overmaats complex tegenover het Kremlin. Het destijds grootste wooncomplex van Europa telde meer dan 500 appartementen, honderden wasvrouwen, tuinmannen, en meer. Verder winkels, een bibliotheek, polikliniek, tennisbaan en een theater met dik 1.000 stoelen.

Het zou een saai boek zijn geworden als Slezkine dit tastbaar geworden socialistisch paradijs niet gaandeweg het decor laat worden van grote dramatiek. In hoogtijdagen telde het Huis 2.500 bewoners. Daaronder bourgeoisie en intelligentsia. En met uiteenlopende beroepen: niet alleen partij-functionaris of ambtenaar maar ook uitgever, journalist, fabrieksdirecteur of gewoon familie van Stalin.

Maar de geschiedenis van het Huis werd een grote tragedie die zich gaandeweg ontvouwt. Slezkine baseert zijn beschrijvingen van de levens van 66 bewoners van het Huis op een – in de verantwoording opgevoerde – eindeloze reeks van geschreven bronnen zoals bewaarde dagboeken, correspondenties, archieven en meer. Zo worden nauwgezet de oplopende spanningen en gaandeweg optredende wreedheden gedocumenteerd, zeker wanneer een groot deel van de bewoners in ongenade raakt, totdat velen eind jaren dertig worden geëxecuteerd of verbannen naar de Goelag.

Het door de stichters gedroomde duizendjarig rijk blijft een belofte voor de toekomst, de utopie ongerealiseerd. Hoewel de schijnbaar intelligente, beschaafde, zachtaardige bewoners uit idealisme de volgens hen onvermijdelijke zuiveringen goed praten, in naam van een hoger doel, staan buren tegen elkaar op en verraden kinderen hun ouders omdat ze contrarevolutionaire ideeën zouden omarmen. De blinde trouw aan de ideologie, Partij en Staat deed uiteindelijk niemand goed.

Ruim 300 bewoners van het Huis, vaak de mannen, krijgen bij de onder Stalin doorgevoerde zuiveringen de doodstraf, hun vrouwen verdwenen in kampen, de kinderen in weeshuizen.

Citaat uit het boek
‘Zondebokken worden ovéral opgeofferd, symbolisch en in levende lijve’. (..) Afvalligen zijn erger want ze hebben de waarheid gezien’

Het huis van de regering, Yuri Slezkine, Uitgeverij Spectrum, twee los verkrijgbare delen van elk 640 blz.; € 49,99

Tips: Russische Revolutie
Goelag Archipel van Aleksandr Solzjenitsyn gaat in op de dwangarbeider kampen voor dissidenten die strafrechtelijk vervolgd werden onder het Sovjet-bewind, waaronder Solzjenitsyn zelf. Was het boek eerst verboden in Rusland, sinds enkele jaren staat het als verplichte literatuur op de leeslijst van de middelbare scholen. Over de vetes tussen communisten en hun afsplitsingen en onderlinge strijd in Nederland is onder meer te lezen in De man die de weg wees.

Leven en werk van Paul de Groot 1899-1986, geschreven door J.W. Stutje. Persoonlijker is de beschrijving door Elsbeth Etty van het leven van Henriette Roland Holst, Liefde is heel het leven niet, dichteres, over de schrijfster en socialistisch politica, waarin de enorme spanning tussen kunstenaarschap, politiek en persoonlijk leven wordt geschetst, ook tegen de achtergrond van de elkaar op alle fronten bevechtende bevechtende linkse partijen en afscheidingen daarvan.

Wie deze pillen even links laat liggen, onder meer ‘Andere Tijden’ biedt geweldig materiaal over de Sovjet-Unie. Fraai is een documentaire (2017) van Bernard George. IDFA vertoonde The Real October van Katrin Rothe. https://www.idfa. nl/nl/film/d11427fb-698a-4bd1aea2-1d0bcf162324/1917-the-real-october/docs-for-sale