Koppel raadsprogramma’s los van collegevorming

In veel gemeenten zijn er afspraken voor het proces na de verkiezingen, zoals de keuze voor wel of geen raadsprogramma. De bijna automatische koppeling aan het proces om te komen tot een college, laat de mogelijke meerwaarde van een raadsprogramma onvoldoende tot zijn recht komen.

Wel of geen openbaar raadsdebat om de verkiezingsuitslag te duiden, wel of geen externe verkenner en wel of geen raadsprogramma. Van die begrippen is vooral 'raads programma’ de olifant in de kamer waar partijen zich voor de verkiezingen niet graag op vastleggen. Die terughoudendheid is te begrijpen, want keuzes zijn niet waardevrij. Elke partij wil zo veel mogelijk van het eigen verkiezingsprogramma realiseren en maakt de afweging welke coalitie of constructie qua raads– of college programma daartoe het meest kansrijk is.

Voor de partijen die makkelijk tot een meerderheid kunnen komen, kan een raadsprogramma soms als ballast bovenop traditionele coalitieafspraken voelen. Of sterker nog, als niet verenigbaar omdat een ‘coalitieraadslid’ bij de combinatie van een coalitieakkoord met een raadsakkoord aan twee sets van afspraken zou worden gebonden.

De bijna automatische koppeling van het begrip raadsprogramma aan het proces om te komen tot een college laat de mogelijke meerwaarde van een raadsprogramma onvoldoende tot zijn recht komen. Die relatie kan er zijn, maar is zeker geen automatisme. Raadsprogramma’s zijn ruwweg in te delen in programma’s die als start dienen van de collegeonderhandelingen dan wel programma’s die parallel of na de collegeonderhandelingen tot stand komen.

De Nederlandse Vereniging voor Raadsleden presenteert in Een routekaart voor raadsakkoorden zeven varianten. Zeker zo interessant is de rubricering van raadsprogramma’s met aan het ene uiteinde van het spectrum programma’s primair gericht op punten waarover de raad het inhoudelijk eens is, en aan het andere uiteinde programma’s die zijn gericht op de wijze waarop de raad processen van besluitvorming wil inrichten. Met daar tussenin uiteraard mengvormen van beide.

Een programma gericht op de wijze van besluitvorming kan interessant zijn voor gemeenten met een traditie van coalities van partijen die periodiek stuivertje wisselen. Dan ontstaat bij partijen vaker het ‘alles of niets’-gevoel. Partijen die in deze context een eigen coalitieprogramma hebben kunnen opstellen, kunnen de gehele raad vervolgens de handreiking bieden daarnaast een eigen raadsprogramma op te stellen.

Daarmee kan de raad zich optimaal in positie brengen door gezamenlijk proceskaders voor de komende vier jaar op te stellen. Dan gaat het bijvoorbeeld niet om de prioriteiten in een energievisie wanneer politiek gevoelige keuzes onderwerp van onderhandeling zijn geweest. Maar het is wel mogelijk om als gehele raad tot overeenstemming te komen over het gebruik van startnotities, wijkbezoeken en evaluaties. Kortom, de wijze waarop de raad de komende vier jaar met elkaar wil samenwerken. Dat kan helpen een bestuurs cultuur te ondersteunen waarin politieke tegenstellingen en teleurstellingen niet persoonlijk worden of onnodig tot polarisatie leiden.

Ik raad iedere nieuwe raad aan om de mogelijkheid een raadsprogramma op te stellen niet te snel terzijde te leggen, welk onderhandelingsproces ook wordt doorlopen. Net zoals de keuzes over wel of geen openbaar raadsdebat om de verkiezingen te duiden en wel of geen externe verkenner, kan die keuze prima nog na de verkiezingen worden gemaakt.

Petra Habets, directeur van Petra Habets advies & ontwikkeling