Mislukt versus Dualisme bèta 0.8

Dat meldde Binnenlands Bestuur vorige week. In het verhaal zitten minstens drie persoonlijke stokpaardjes waar ik graag aparte columns aan zou wijden, maar laat ik een poging doen om het kort te houden. Allereerst: Wat is dualisme?

Vroeger waren wethouders (tot 2002) en gedeputeerden (tot 2003) lid van de volksvertegenwoordiging én bestuurder tegelijk. Ze waren lid van hun politieke fractie en lid van het college. Met de invoering van het dualisme is die dubbelrol ingeruild voor een scheiding van uitvoerende en controlerende macht. Dat is dualisme, zoals we dat ook kennen op nationaal niveau. Het idee achter dualisme is onder andere dat het bijdraagt aan een beter debat tussen de volksvertegenwoordiging en bestuurders en zo onze lokale en provinciale democratie versterkt.

Vorige week is de invoering van het dualisme in de Tweede Kamer besproken. De basis voor de discussie was een volstrekt onleesbare evaluatie en een brief van de staatssecretaris van Binnenlandse Zaken. Een lobbyclub van gemeenteraadsleden keerde zich tegen een aantal voorstellen van de staatssecretaris op basis van een eigen enquête. Het artikel in Binnenlands Bestuur berichtte daarover.

Welke stokpaardjes steigeren hier? Allereerst is het artikel in Binnenlands Bestuur over het vermeende falen van dualisme gebaseerd op een enquête onder raadsleden. De raadsdelen zijn niet blij, dus het is mislukt, schrijft Binnenlands Bestuur kritiekloos over. Dat is een hele vreemde redenering. Misschien zijn er andere mensen wel heel blij met dualisering. Zoals burgers, bijvoorbeeld?

Dat soort navelstaarderij is hardnekkig en de gevolgen zijn vergaand. Het is er bijvoorbeeld de oorzaak van dat ruim 90 procent van de wereld werkt met inferieure software. Eind jaren zeventig waren de experts bij IBM -op dat moment de onbetwiste marktleider voor computers- ook niet blij met de opkomst van de goedkope, inferieure Personal Computer. Computers waren voor werk, niet voor thuis, vonden die experts. Geen wonder dat IBM weinig verwachtte van de verkoop. Een klein bedrijfje met de naam Microsoft mocht daarom het Operating System voor de IBM-PC maken, want IBM had geen zin om voor veel geld eigen software te schrijven. De klant trok zich van al die scepsis niet veel aan. De PC werd een grote hit en Microsoft ontwikkelde zich door de arrogantie van IBM tot de volgende arrogante monopolist. Daarom zit u (hoogstwaarschijnlijk) met dat treurige Windows-scherm voor uw neus.

Het tweede stokpaardje is dat een innovatie faalt als niet tenminste de meerderheid van een bepaalde groep er blij mee is. Dat is een vreemd misverstand. Baanbrekende innovaties hebben tijd nodig om volwassen te worden. De Toyota Prius is een baanbrekende, zeer succesvolle innovatie, maar dat wil niet zeggen dat meer dan de helft van de mensheid nu een Prius besteld. Tegelijkertijd eet ik mijn Afrikaanse safarihoed op als het verbruik van auto's de komende tien jaar niet minstens halveert, mede dankzij de Prius.

Zo is het ook met dualisering: door nieuwe spelregels heeft een aantal gemeenten boeiende nieuwe vormen gezocht en gevonden. Iedereen heeft het over Almere, de stad heeft een paar fraaie vernieuwingen doorgevoerd. Hoe gaat het eigenlijk met Raadsplein Haarlemmermeer of Rondje Zeist? De vernieuwers grijpen hun kans als de spelregels veranderen en dat geeft schwung. Kijk niet naar het gemiddelde, maar naar de mooie uitzonderingen, daar moet het in de volgende fase van komen.

Mijn derde stokpaardje is het onvoorstelbare centralisme in Nederland. De staatssecretaris heeft onder andere bedacht dat gemeenten vanaf nu wettelijk verplicht een presidium moeten hebben. Hoezo? Waarom moet het rijk daar iets van vinden? Nog even en het ministerie van VWS gaat sportverenigingen in Nederland verplichten om een presidium in te stellen. OCW stelt het verplicht voor scholen. Als we dan toch bezig zijn, mevrouw de staatssecretaris, waarom schrijft u ook niet voor dat de vergaderingen van het presidium 90 minuten moeten duren, de stukken op kringlooppapier moeten worden geprint in een Arial 10 punts letter, alles netjes bevestigd met een standaardnietje maat 24/6-10 van roestvrijstalen kwaliteit. Ik draag dit voorstel van de staatssecretaris voor als een nieuw topstuk voor het Museum voor Overbodig Beleid.

Dualisering is nog steeds een innovatie-in-ontwikkeling, een bèta 0.8. Iedere gemeente is als een kleine startup die probeert om de waarde ervan te benutten. Bij die fase past diversiteit, verschillende zoekrichtingen, schaamteloos afkijken en bovenal weinig centraal dichtregelen. Het wachten is tot van onderop de puzzel op zijn plek valt: tot het 'dominant design' gevonden is, zoals dat in innovatietheorie heet. Dat is het moment om dingen centraal te formaliseren, maar daar is het nu nog te vroeg voor.

De eerste ronde in het bestuurlijke laboratorium zit er net op. Een slimme staatssecretaris had voor de tweede ronde beter een paar prikkelende experimenten uit kunnen lokken, zodat de bestuurlijke vernieuwers hun omgeving mee kunnen krijgen in een volgende ronde experimenten met dualisering, op naar bèta 0.9.

Frans Nauta