Megakorting gemeenten van de baan

Tot die conclusie komen financieel specialisten van de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG) na nadere bestudering van het vorige week gepresenteerde regeerakkoord van het te vormen kabinet Rutte/Verhagen. Hoewel het akkoord en de bijlagen zich niet makkelijk laten lezen, valt er volgens de koepelorganisatie uit af te leiden dat er aan het eind van de rit - in 2015 - voor gemeenten een nominale plus gloort van 900 miljoen euro. Gecorrigeerd voor de jaarlijkse inflatie komt de teller uiteindelijk op (reëel) nul uit. Met andere woorden, gemeenten gaan er onder centrumrechts niet op vooruit, maar ook niet op achteruit.

Volgens het ministerie van Binnenlandse Zaken pakt het conceptakkoord voor gemeenten ‘niet heel slecht uit’. Met die woorden vatte topambtenaar Grada Lautenbach van het ministerie het akkoord samen. Gijs Oskam van de gemeentelijke koepelorganisatie gaat nog een stapje verder. ‘Het valt erg mee’, zei hij. Beiden gaven in Utrecht op de jaarlijkse Famo-bijeenkomst, een vereniging van middelenmanagers, hun reactie op het conceptakkoord. ‘Het ziet er veel beter uit dan in 2009’, aldus Lautenbach. Oskam vond het zelfs een traktatie waard, zo gunstig is het beeld.

Perspectief

De VNG kan niet anders dan opgelucht zijn over de uitkomst van de formatie. Eind vorig jaar waarschuwde Binnenlandse Zaken nog voor een korting van 3 miljard euro op het gemeentefonds. De gemeenten zouden daardoor hun algemene uitkering - doorgaans de belangrijkste inkomstenbron - met liefst 20 procent zien dalen.

De commissie-Kalden, één van de twintig ambtelijke heroverwegingswerkgroepen, adviseerde het kabinet dit voorjaar 1,7 miljard euro te korten op het gemeentefonds - nog altijd een fors bedrag, maar een korting van ‘slechts’ 10 procent. Met dat kortingspercentage in het hoofd zijn vrijwel alle gemeenten hun meerjarenbegrotingen gaan opstellen (zie volgende pagina’s). Maar nu die meeste daarvan aan de raad zijn gepresenteerd of op zijn minst bij de drukker liggen, verandert het financieel perspectief drastisch.

In het regeerakkoord staat weliswaar dat de gemeenten ultimo 2015 met 1,2 miljard euro worden gekort, maar dat is volgens Gijs Oskam slechts het halve verhaal. Tegenover die ‘min’ staat namelijk een ‘plus’ van 900 miljoen euro. Dat is het gevolg van de extra uitgaven die het Rijk de komende jaren doet. Die financiële ruimte komt er door de verwachte groei van de economie, wat weer leidt tot extra inkomsten voor het Rijk.

Omdat het nieuwe kabinet de zogeheten ‘samen de trap op, samen de trap af’-systematiek in ere wil herstellen, profiteren gemeenten mee van deze extra bestedingen. De accressen van het gemeentefonds, waar die extra uitgaven toe leiden, staan zwart op wit genoemd in een internetbijlage van de Miljoenennota. Daarin staat een potentiële groei van het gemeentefonds van 2012-2015 (cumulatief) van 0,3 naar 2,3 miljard euro.

Exit

Oskam houdt een slag om de arm, maar durft te stellen dat de gevreesde korting van 1,7 miljard euro op het gemeentefonds van de baan is. ‘Kalden is exit!’, riep hij. De VNG adviseert gemeenten om vooralsnog ‘geen kaalslag’ te plegen, omdat de komende jaren alleen de koopkracht wordt ingeleverd. Het advies aan de gemeenten is om te wachten met het invullen van verdere negatieve verwachtingen tot het moment waarop de koepelorganisatie een bestuursakkoord met het Rijk heeft gesloten.

Oskam verwacht dat zo’n akkoord op zijn vroegst in december gesloten zou kunnen worden. ‘Gemeenten hebben nog even de tijd om aanpassingen te plegen. Er is een zekere remweg tot 2012’, aldus de financieel specialist.

Kortingen

Als gevolg van de eerder overeengekomen bevriezing van het gemeentefonds van 2009 tot en met 2011, is het financiële plaatje voor het komende begrotingsjaar al lang helder. Grada Lautenbach (Binnenlandse Zaken) wil gemeenten ervoor waarschuwen om niet alleen af kijken naar de accrescijfers, maar ook oog te hebben voor andere zaken in het regeerakkoord die van invloed kunnen zijn op de gemeentefinanciën. Onduidelijk is nog of de gemeenten met verhoudingsgewijs veel eigen inkomsten uit rente, dividend en grondexploitatie een korting op hun gemeentefondsuitkering riskeren. Onderzoek daarnaar loopt nog. Concreter al zijn diverse aangekondigde taakstellingen, zoals op inburgering, de Wsw, de Wmo (140 miljoen).

Uit het regeerakkoord vloeien verder onder meer efficiencykortingen voort op de regionale uitvoeringsdiensten (100 miljoen) en het lokaal inkomensbeleid (40 miljoen). Diverse geldstromen als ISV (stedelijke vernieuwing) en locatiegebonden subsidies (230 miljoen) worden beëindigd. Onduidelijk is ook nog wat de gevolgen zijn voor gemeenten van de kortingen op kunst- en cultuursubsidies.

Het belangrijkst zijn de fikse decentralisaties die op komst zijn, zoals die van de jeugdzorg in 2015 (efficiencykorting van 300 miljoen) en delen van de Awbz naar de Wmo (140 miljoen). ‘Met name bepalend is hoeveel ruimte departementen geven voor uitvoering van dat beleid op lokaal gebied’, aldus Lautenbach. Hoewel ze erkent dat het totaalplaatje beter uitkomt dan verwacht, spoort ze gemeenten toch aan tot behoedzaamheid. Ook Oskam adviseert gemeenten te wachten met het doorgeven van de kortingsbedragen. ‘De interpretatie van de cijfers moet nog plaatsvinden’, zegt hij. ‘Wacht op het bestuursakkoord.’