COT waarschuwt voor ‘lappendeken’ bij start-up

Het rijk vertrouwt de heropening van Nederland toe aan ‘s lands gemeenten. Lokale bestuurders zijn daar nog niet klaar voor, zegt COT-directeur Marco Zannoni. Zaak is het dat gemeenten direct afspraken met elkaar maken om lokale verschillen binnen de perken te houden.

Lokale bestuurders kunnen met de heropening van Nederland hun borst natmaken. Maar om te beginnen moeten ze als de wiedeweerga met elkaar werkafspraken en scenario’s maken om de versoepeling van de coronaregels lokaal handen en voeten te geven. De directeur van het COT Instituut voor Veiligheids- en Crisismanagement zegt dat ‘de tijd dringt.’ Als ze veel langer wachten, dan zijn de verschillen tussen gemeenten een feit. ‘Op het hoogtepunt van een crisis moet je afspraken maken over de periode erna, want dan komen eerdere tegenstellingen in verhevigde mate terug. Als je nú geen afspraken maakt, dan ben je te laat en weegt de aanmoediging om afspraken te maken niet meer op tegen de lokale druk om een eigen koers te varen.’

Lokale keuzes
Een gemiddelde crisis is lokaal. ‘Iedereen kijkt naar de burgemeester voor de grote besluiten’, weet de crisisadviseur uit ervaring. Nu keek en kijkt iedereen naar Mark Rutte voor de grote besluiten. De burgemeesters waren tot de drastische versoepeling van de coronamaatregelen vorige week uitvoerend verlengstuk van de minister of de voorzitter van de Veiligheidsregio. ‘Ze konden altijd verwijzen naar nationale besluiten ’, zegt Zannoni. Die tijd is wel zo’n beetje voorbij.

Nu er steeds nadrukkelijker een einde komt aan het crisisbeleid, komen de corona-aanpak en nazorg in ‘praktischer maar ook politiek lokaal vaarwater’, zegt hij. ‘Er zullen steeds meer lokale keuzes worden gemaakt, denk aan steun aan ondernemers, het geven van subsidies of hulp aan dak-en thuislozen.’

Onbegrip
Er is geen landelijke blauwdruk, en die komt er niet ook. Den Haag biedt kaders die lokaal worden ingevuld – zonder details. ‘Dat betekent dat gemeenten opeens weer aan zet zijn, en dús weer kritiek krijgen als iets niet lukt of als niet mag. Versoepeling kan leiden tot ontspanning, maar ook tot het opzoeken van de grenzen en tot onbegrip.’

Onbegrip bijvoorbeeld omdat de terrassen weer open mogen, maar dat ons favoriete terras met zijn eigen bier in de Keizerstraat dicht blijft. Dat bepaalt de minister niet, dat bepaalt Hubert Bruls niet, dat bepaalt de gemeente. Het is overzichtelijk als niets mag, maar met de heropening van Nederland wordt de puzzel complex, meent Zannoni. ‘Iedere versoepeling roept de vraag op: en ik dan? Het wordt steeds moeilijker om uit te leggen waarom het ene wel mag en het andere niet. Gemeenten krijgt het afnemende draagvlak voor de coronamaatregelen op hun bordje, maar dat is ook logisch als eerste overheid.’

Regionale verschillen
De strategie voor de heropening van het land is bepaald, de keuzes worden nu lokaal gemaakt. Gemeenten zullen volgens Zannoni uit de schaduw van premier Rutte stappen en lokale bestuurders komen weer in de schijnwerpers te staan. Maar dat moeten ze niet op een eiland doen, waarschuwt hij, want dan ontstaat een onoverzichtelijke lokale lappendeken. ‘De uitlegbaarheid van beslissingen wordt essentieel’, zegt Zannoni, ‘zeker als er onvermijdelijk lokale en regionale verschillen gaan ontstaan’.
Daarom vindt hij dat lokale bestuurders er heel verstandig aan zouden doen als ze gingen samenwerken. ‘Dat hoeft niet, maar het moet echt. De voorzitter van de Veiligheidsregio zal namelijk met bestuurders de kaders willen afspreken en hen daarbinnen de ruimte willen geven. Wat doe je met die vrijheid en hoe ga je om met de hotspots?’

Vrijheid
Het gevaar bestaat dat de vrijheid voor gemeenten om de versoepeling van de coronaregels zelf in te vullen, het ‘slachtoffer’ wordt van de oude tegenstelling en belangen. Delft met zijn historische binnenstad en overvloed aan horeca, heeft andere belangen dan de naburige slaapstad Rijswijk met zijn expats, die vooral kijkt naar Den Haag.

Om daarop voorbereid én ertegen gewapend te zijn, is het volgens de COT-
directeur van essentieel belang dat gemeenten goede afspraken maken over de verdeling van de vrijheid en ervoor zorgen dat er geen onverklaarbare en hevig betwistbare verschillen ontstaan. ‘Samenwerking moest tijdens de coronacrisis op gezag van de voorzitter van de veiligheidsregio. Alles moest wijken voor de bestrijding van het coronavirus. Nu zitten gemeenten weer aan de tafels waaraan ze daarvoor als concurrenten zaten, terwijl de verspreiding van het virus nog steeds moet worden bestreden en brede nazorg geboden moet worden. Die mix maakt een intelligentie start-up heel ingewikkeld.’

Lees het volledige interview in Binnenlands Bestuur nr. 10 van deze week (gratis inlog)