Mannen met een missie

De voorkeur gaat uit naar een door de wol geverfde bestuurder die als waarnemer zorgt voor de nodige rust in het gemeentehuis.

De groei van het aantal waarnemers vindt zijn verklaring in verschillende ontwikkelingen. Er zijn steeds meer gemeenten die zich over de eigen toekomst buigen. Dat blijkt vaak al voldoende reden om een waarnemer te benoemen. Een onduidelijke toekomst maakt het vinden van een ‘vaste’ burgemeester in de huidige onzekere economische omstandigheden lastiger. Burgemeesterskandidaten denken wel twee keer na voordat zij verhuizen naar een gemeente die misschien binnen een paar jaar wordt opgeheven.

Daarnaast wordt de eerste wethouder, die tevens loco-burgemeester is, niet of nauwelijks meer het waarnemerschap toevertrouwd. En ook stijgt het aantal gemeenten waar de politiek in een bestuurscrisis verzeild raakt, inclusief het aftreden van de ‘vaste’ Kroonbenoemde burgemeester. De waarnemer moet dan een einde maken aan de reuring in het gemeentehuis.

De belangrijkste aanjager voor de forse groei van het aantal waarnemers (sinds het laatste onderzoek van Binnenlands Bestuur in 2008 van 9 naar ruim 13 procent nu) lijkt de politieke instabiliteit en versplintering van het lokaal bestuur. Er is kennelijk onvoldoende vertrouwen binnen gemeenteraden om lastige vraagstukken als de eigen toekomst en een bestuurscrisis zelf op te lossen. Onderlinge verdeeldheid en het gebrek aan vertrouwen lijkt ook de belangrijkste verklaring waarom de eerste loco-burgemeester (meestal de eerste man/vrouw van de grootste partij) het waarnemerschap tijdens een gewone sollicitatieprocedure niet eens meer wordt gegund.

Die spanning en onrust in gemeenteraden dwingt commissarissen van de koningin, die verantwoordelijk zijn voor de benoeming van waarnemers, tot het vinden van ervaren, onafhankelijke en onberispelijke bestuurders. Alleen zij kunnen met gezag de gemeente naar rustiger vaarwater loodsen. Dat lukt niet als waarnemers, zoals Joan Leemhuis in Schiedam, zelf niet geheel van onbesproken gedrag zijn.

De keerzijde is dat jonge, onervaren bestuurders - vooral vrouwen en allochtonen - weinig kansen hebben om te proeven aan het burgemeestersambt. Dat is betreurenswaardig, want het maakt het ambt van de waarnemer tot een grijze wereld, die alleen openstaat voor ex-gedeputeerden en oud-burgemeesters. Maar het aanzien van het lokaal bestuur - zeker als daar onrust heerst - is er niet mee gediend om als proeftuin te fungeren voor onervaren bestuurders die aan het burgemeestersambt willen ruiken.