Een sterk lokaal bestuur kan Van Rey aan

Er volgden gemengde en vooral verbaasde reacties op de terugkeer van Jos van Rey als wethouder in Roermond. Zijn terugkeer lijkt het gevolg van een combinatie van een sterke verkiezingsuitslag, handig politiek onderhandelen en toch vooral Van Reys eigen keuze dit te doen.

Het weren van Van Rey uit het Roermonds college is niet uniek. Uit onderzoek blijkt dat in ongeveer tien procent van de gemeenten de grootste partij na de verkiezing niet in de coalitie komt. De LVR, de partij van Van Rey, ervoer dat zowel in 2014 als 2018. Evenmin is het uniek dat andere partijen een veto uitspreken over een wethouderskandidaat van een andere partij, maar in tegenstelling tot eerdere jaren waren er in 2022 wel genoeg partijen te vinden die met de LVR en Van Rey in zee wilden gaan. Dat de kiezers van Roermond de LVR voor de derde keer op rij (veruit) de grootste partij maakten, met in 2022 twee zetels winst, zal hier ongetwijfeld aan hebben bijgedragen.

De vraag is wat een hernieuwd wethouderschap van een veelbesproken en veroordeelde wethouder als Van Rey betekent voor het lokaal bestuur. Los van de strafrechtelijke veroordeling komen uit analyses over zijn wethoudersperiode vaak twee zaken naar voren. Als eerste dat hij veel voor Roermond heeft betekend. Denk bijvoorbeeld aan het Designer Outlet Center in het centrum van de stad. Als tweede dat er om hem heen op den duur weinig tegenspraak meer was en werd geduld. Zo blikken in Binnenlands Bestuur enkele oud-collega-wethouders van Van Rey terug: ‘In collegevergaderingen zag Jos aan m’n gezicht dat ik het ergens niet mee eens was. Dan zei hij: “Ik geloof dat er iemand even naar de wc moet.” Als ik dan terugkwam, waren ze toe aan het volgende agendapunt en lag er voor het vorige een unaniem collegebesluit (…) Tegenspraak werd al gauw gezien als een barst in de besluitvorming (…) Op den duur ga je je schikken in je rol.’

In een gezond lokaal systeem van macht en tegenmacht is het essentieel dat er sprake is van een gedeelde cultuur en gedeelde waarden onder politici en ambtenaren over dat tegenmacht en tegenspraak belangrijk zijn. Politici en ambtenaren dienen op basis daarvan vervolgens kritisch te zijn op hun eigen gedrag en dat van andere politici en ambtenaren. In Roermond leek daarvan te weinig sprake, maar Roermond is niet uniek. Ook elders geven bestuurders soms de voorkeur aan korte termijn prestaties boven lange termijn behoorlijkheid.

Voor een gebrek aan tegenmacht worden nog wel eens institutionele redenen aangevoerd, zoals de moeilijke positie van de burgemeester omtrent het corrigeren en disciplineren van bestuurders rond integriteit en afnemende media-aandacht voor de lokale politiek. Hoewel dat zeker waar is, is dat geen excuus. Het gaat erom wat je als bestuurder en ambtenaar belangrijk vindt en hoe je daarnaar handelt. Lokaal bestuur blijft mensenwerk. En niks ten nadele van een prestatie als het binnenhalen van een Outlet Center, maar de echte kunst van besturen is een gezond lokaal democratisch systeem achterlaten met voldoende ruimte voor tegenspraak en tegenmacht.