VVD: ‘Wij zetten in op draagvlak’

De VVD kent in haar verkiezingsprogramma een sterkere rol toe aan de overheid. Ook voor de lokale, want we moeten immers ‘samen aan de slag’. De VVD wil meer geld voor de jeugdzorg en een ‘bouwbonus’ voor gemeenten die veel nieuwbouw realiseren.

Lijsttrekkers over lokale kwesties
In de aanloop naar de Tweede Kamerverkiezingen brengt Binnenlands Bestuur een serie interviews met lijsttrekkers of de nummers 2 van politieke partijen. Welke rol zien zij weggelegd voor gemeenten?
Deel 5: Tamara van Ark van de VVD.

‘Ik ben trots op gemeenten, vooral in deze tijd’, zegt Tamara van Ark. Ze refereert aan de vorig voorjaar in sneltreinvaart opgetuigde TOZO-regeling om zelfstandige ondernemers door de coronacrisis te helpen. ‘Er kwam een nieuwe doelgroep naar het gemeentehuis: ondernemers die nog nooit om ondersteuning hadden gevraagd. Ambtenaren hebben dag en nacht moeten werken om de boel voor mekaar te krijgen.’

Haar compassie verraadt dat de huidige minister van Medische Zorg en Sport en nummer twee van de kandidatenlijst van de VVD een gemeentelijk verleden heeft. Van Ark werkte begin deze eeuw als teamchef bij de dienst sociale zaken en werkgelegenheid te Rotterdam en zat als wethouder aan het stuur in Nieuwerkerk aan den IJssel, later opgegaan in Zuidplas. Ze kent het lokale klappen van de zweep. In het verkiezingsprogramma ‘Samen aan de slag’ wordt door de liberalen onomwonden een sturender rol van de overheid bepleit.

Het rijk moet als ‘marktmeester’ de uitwassen van het kapitalisme bestrijden, onze veiligheid waarborgen en meer regie nemen bij opgaves als de woningbouw, waarover ‘strikte prestatieafspraken met provincies en gemeenten moeten worden gemaakt’. Dat laatste klinkt een beetje als de bovenmeester die zijn dralende decentrale kinderen tot de orde roept, maar dat ligt genuanceerder, benadrukt Van Ark: ‘Je hebt elkaar als overheden voortdurend hard nodig. En dat zal de komende jaren alleen maar sterker worden.’

Bovenop de decentralisaties in de zorg en de woningbouw wacht gemeenten de komende vier jaar immers een veelomvattende taak als de energietransitie. En dat allemaal onder de vlag van de al evenveel tijd en aandacht opslorpende Omgevingswet. Waar moeten gemeenten dat van de VVD allemaal van doen? Die vragen 3 miljard euro extra. In het VVD-programma ontbreekt een concreet bedrag. Het CPB komt bij de doorrekening ervan desondanks uit op maximaal een half miljard euro extra voor het gemeentefonds.

Van Ark: ‘De decentralisaties in het sociaal domein hebben plaatsgevonden in een tijd dat we in een diepe financieel-economische crisis zaten. Daarom hebben we voor de jeugdzorg de afgelopen jaren al meer geld vrijgemaakt. Ook de komende vier jaar willen we daar meer geld voor uittrekken. Maar het gaat bij de decentralisaties om meer dan financiën. Het moet wat ons betreft een startpunt zijn voor een gesprek over de verdeling van bevoegdheden en verantwoordelijkheden, en de dilemma’s die eronder zitten.’ Nee, benadrukt ze, ‘we gaan na de decentralisaties echt niet vanuit Den Haag voorschrijven hoe we het bij gemeenten zouden willen zien. Maar we moeten wel met elkaar om tafel over de vervolgstappen.’

Meer eenheid
Want wat blijkt, volgens Van Ark: de ene gemeente geeft beduidend meer indicaties voor zware zorg af dan de andere. ‘Waardoor komt dat? Kun je het niet vaker met lichtere ondersteuning oplossen? Er loopt een aantal onderzoeken naar de decentralisaties die in maart worden afgerond, zodat ze kunnen worden betrokken bij de formatie. Daar zit ook belangrijke input van gemeenten bij.’ Niet alleen meer geld naar de zorg, dus, maar ook de instroom van cliënten nadrukkelijker tegen het licht houden, om zo wellicht kosten te kunnen besparen.

Daarop vooruitlopend slaat de VVD alvast een aantal piketpalen. Zoals: meer eenheid in de criteria die gemeenten stellen aan jeugdzorgaanbieders. Dat moet de papierwinkel terugdringen. ‘We zien dat het daar begint te knellen’, geeft Van Ark aan. ‘Ik kan me van mijn tijd als wethouder herinneren dat je bijna niet boven tafel kreeg welke kinderen uit jouw gemeente het betrof. Er stonden overal enorme schotten tussen. Nu zien we een nieuwe bureaucratie ontstaan. Ook door de verschillende vormen van inkoop die gemeenten hanteren met bijbehorende administratieve barrières. Daar moet je als gemeente de aanbieders beter in faciliteren.’

Ook bij de uitvoering van de Wmo verlangt de VVD meer regie van gemeenten. ‘Ik heb tijdens het zomerreces van de Kamer eens een week in een gemeente meegedraaid. Veel hulpverleners gaven aan dat ze intensiever wilden samenwerken. Met name bij gezinnen met een multiproblematiek, waar diverse zorginstanties bij zijn betrokken. Dat moeten we, met respect voor de privacy, beter coördineren. Ik wil daar met gemeenten over aan tafel.’ Een vergelijkbaar dilemma ziet Van Ark in de schuldenproblematiek. ‘Veel wethouders ervaren een enorme claim op hun bijzondere-bijstandsbudget. Als je erover gaat, moet je ook bijbehorende bevoegdheden hebben om beter te kunnen sturen aan de poort.’

Meer lokaal maatwerk, dus. Zou dat ook niet kunnen gelden voor de wijze van belasting innen? Door hogere lokale lasten mogelijk te maken in gemeenten die meer (moeten) investeren in de lokale zorg? Of door verruiming van het lokale belastinggebied? Nee, daar is de VVD mordicus tegen. De partij wil straks zelfs een landelijk maximumpercentage invoeren voor de stijging van de ozb. ‘Wij blijven de partij van zo laag mogelijke belastingen’, lacht Van Ark. ‘Dat is een echte VVD-klassieker.’

Bonussen
Wel liggen er een paar andere financiële ‘bonussen’ voor gemeenten klaar, sterk uiteenlopend in soort en maat. Zoals een ‘bouwbonus’ voor gemeenten die veel nieuwbouw plegen: ze krijgen een extra toelage uit het gemeentefonds. Van Ark: ‘We zagen de afgelopen decennia geregeld dat gemeenten eerst een woonwijk bouw- ‘ We zien in de jeugdzorg een nieuwe bureaucratie ontstaan’ den en pas daarna keken naar de bijbehorende voorzieningen voor de bewoners. Die vergen nu eenmaal vaak stevige investeringen. Voor de VVD is wonen een belangrijk thema. We willen dat er door gemeenten flink wordt gebouwd om de woningnood te bestrijden. Hoe meer financiële barrières je daarbij kunt wegnemen, hoe beter.’ Ook boa’s vormen als het aan de VVD ligt straks een mogelijke geldbron voor gemeenten. Ze mogen meer boetes gaan uitdelen, ook als die buiten hun huidige taakgebied vallen. De opbrengst gaat naar de gemeentekas. ‘We moeten integraler naar veiligheid kijken’, vindt Van Ark. ‘Breder inzetbare boa’s maken het mogelijk dat de politie andere accenten legt. En met de opbrengst kunnen gemeenten extra investeren in veiligheid.’

Om de diverse ruimtelijke opgaves beter van de grond te trekken, streeft de VVD net als veel andere partijen naar een sterkere regierol van het rijk. ‘Als iedereen naar elkaar blijkt kijken, dan gebeurt er niks’, verklaart Van Ark. ‘Dan krijg je de situatie dat mensen die een huis zoeken compleet wanhopig worden. Die regie is dus hard nodig, maar wel op een Hollandse manier. Ik wil vertrekken vanuit de gezamenlijkheid, zoals in de huidige corona-aanpak mijn collega-minister van Justitie en Veiligheid elke week overleg voert met de voorzitters van de Veiligheidsregio’s. Je kunt met de wet in de hand zeggen: gij zult. Maar zo’n land zijn wij niet.’

Ook niet bij de uitvoering van het Klimaatakkoord. Veel gemeenten snakken bij hun wijkaanpak naar juridische instrumenten om een enkele hardnekkige gasfanaat in het uiterste geval te kunnen dwingen tot andere energiebronnen. De VVD wil er de komende vier jaar niet aan. Maakt dat de energietransitie niet bijna onmogelijk? Van Ark: ‘Ik vind het Klimaatakkoord een superbelangrijk onderwerp. Maar burgers moeten er wel in mee kunnen gaan. Mensen hebben zorgen over hun energierekening. Dan moet je ze niet óók nog het gevoel geven dat de gemeente in hun wijk, hun huis zomaar van alles kan doorzetten. Wij zetten daarom in op draagvlak.’ Ter geruststelling: ‘Natuurlijk zijn we daarbij niet doof en blind voor de zaken waar gemeenten tegenaan lopen.’

Zie ook de column van Jan Verhagen