De politiek loopt vast

Nederland staat voor grote opgaven: migratie, bestaanszekerheid, een betrouwbare overheid, veiligheid, klimaat, stikstof en de toekomst van de landbouw en veeteelt. Tot nu toe leiden deze onderwerpen tot grote verdeeldheid, in de politiek en in de samenleving. De polarisatie neemt toe, kabinetten lopen erop vast en ruim de helft van de Nederlanders heeft er geen vertrouwen in dat de politiek is opgewassen tegen de grote problemen van onze tijd.

Deze opgaven vragen om daadkrachtig politiek bestuur. Mogelijke coalitiepartijen zullen dan ook helder moeten krijgen of ze hierover overeenstemming kunnen bereiken. Maar dat is niet genoeg. Zoals de huidige informateur Kim Putters al jarenlang betoogt, kan Nederland deze opgaven alleen aan als inwoners daar serieus bij worden betrokken. Alleen op die manier kunnen we verdere polarisatie tegengaan en het vertrouwen tussen inwoners en overheid herstellen.

In het eindverslag van Putters’ voorganger, Ronald Plasterk, worden inwoners geen enkele keer genoemd. Kennelijk kwamen inwoners weinig ter sprake in de vorige informatieronde, terwijl zij toch centraal zouden moeten staan als het gaat om de Grondwet, grondrechten en de democratische rechtsstaat. Momenteel is het Putters opdracht om te onderzoeken welke politieke samenwerking recht doet aan de verkiezingsuitslag en in welke vorm die samenwerking voldoende steun krijgt van de volksvertegenwoordiging. Daarbij vallen telkens termen als extraparlementair, gedoog- of minderheidskabinet. Maar over inwoners gaat het opnieuw niet.

De huidige gesprekken met politieke partijen zouden niet alleen moeten gaan over de vorm van een toekomstig kabinet, maar vooral ook over haar bestaansreden: de Nederlandse samenleving. Die samenleving is een bron van kennis en levenservaring, die echter onbenut blijft als inwoners uitsluitend gezien worden als kiezers. Democratie is meer dan eens in de vier jaar een vakje rood kleuren. Democratie is als samenleving gezamenlijk bepalen welke kant we op willen met het land en hoe we omgaan met de opgaven die voor ons liggen.

Hoe geef je dat vorm? Door als kabinet en Kamer de hulp in te roepen van inwoners bij complexe of gepolariseerde vraagstukken. Dat kan door middel van burgerberaden.

Wereldwijd blijkt dat inwoners middels een burgerberaad tot haalbare aanbevelingen komen voor de moeilijkste problemen van onze tijd: van de toekomst van het voedselsysteem (Zweden) of het gebruik van kunstmatige intelligentie in de zorg (Duitsland) tot vraagstukken over klimaat (Schotland) en online veiligheid (Canada). Op nationaal niveau loopt Nederland vreselijk achter op andere Europese landen, maar lokaal zijn burgerberaden aan een flinke opmars bezig: in dertig gemeenten vindt dit jaar een burgerberaad plaats. Dat is een vertienvoudiging ten opzichte van twee jaar geleden.

Telkens blijkt een gelote dwarsdoorsnede van de samenleving uitstekend in staat om tot constructieve aanbevelingen te komen voor problemen waar de politiek op vastloopt. Aanbevelingen waar volksvertegenwoordigers direct mee aan de slag kunnen. Ze komen tot stand zonder polarisatie, zonder partijpolitieke belangen, zonder lobby, maar mét oog voor het gemeenschappelijk belang en de lange termijn.

Dankzij een gewogen loting bestaat een burgerberaad uit mensen uit het hele land met allerlei verschillende leeftijden, achtergronden en opvattingen. Een burgerberaad is dus niet ‘links’ of ‘rechts’, maar een afspiegeling van de Nederlandse samenleving. En dankzij onafhankelijke gespreksbegeleiders voeren deze inwoners geen debat, maar een dialoog waarin iedereen gehoord wordt.

Politici, in het bijzonder de leden van het nieuwe kabinet, doen zichzelf een plezier door nationale burgerberaden te organiseren rond kwesties als migratie, klimaat, veiligheid, kunstmatige intelligentie en vergrijzing. Goed uitgevoerd zijn burgerberaden een gelijkwaardige samenwerking tussen politiek en samenleving die zorgt voor concrete oplossingen en beleid waar inwoners zich in kunnen herkennen. Daarmee gaan ze polarisatie tegen, herstellen het vertrouwen tussen inwoners en politiek, en zorgen voor een sterke democratie.

Eva Rovers is schrijver en directeur van de onafhankelijke, non-profitorganisatie Bureau Burgerberaad die zich inzet voor democratische versterking.