Kritiek op stelsel klokkenluiders

‘Ambtenaren kunnen pas terecht bij de VNG-Commissie ‘Klokkenluiders gemeentelijke overheid’ als ze de zaak éérst intern hebben aangekaart en daar zijn vastgelopen. Dat is natuurlijk erg ongewenst. Ik zou dat zelf ook niet doen als het een klacht over mijn eigen baas betrof’, aldus Van den Heuvel.

Aanleiding voor zijn kritiek is het rapport Niet voor persoonlijk gebruik. Omkoping van ambtenaren in de civiele openbare sector van de Rijksrecherche. Volgens Van den Heuvel is er ‘veel meer aan de hand’ dan wat uit het rapport naar voren komt. ‘Ook burgers weten amper de weg als ze een vermoeden hebben van een integriteitsschending. Het is dus niet vreemd dat die VNGcommissie weinig te doen heeft’.

Uit het laatst gepubliceerde jaarverslag over 2008 blijkt dat de commissie in dat jaar geen enkele klacht in behandeling heeft genomen. In totaal kwamen er drie meldingen binnen. Eén was er incompleet en werd ook niet aangevuld na contact met de melder; de tweede melding betrof een arbeidsconflict en de derde een klacht ‘waartegen bezwaar op grond van de Algemene wet bestuursrecht de aangewezen weg is’. Alle drie de klachten zijn terzijde gelegd, schrijft de plaatsvervangend voorzitter.

‘Het is een zotte regeling’, oordeelt Van den Heuvel. ‘Het moet veel eenvoudiger. Voor integriteitsschendingen in het openbaar bestuur moet er iets komen zoals nu bij Meld Misdaad Anoniem. Er moet één centraal, makkelijk toegankelijk punt komen, bijvoorbeeld de Nationale ombudsman of beter nog de Rijksrecherche. Dat moet ook eenvoudig worden bewegwijzerd: heeft u een vermoeden van corruptie? Ga naar de Rijksrecherche, dit is het nummer. Daar moet het zo worden ingericht dat er heel snel een kort onderzoek kan worden ingesteld of er echt iets aan de hand is. Heel belangrijk daarbij is dat de Rijksrecherche melders bescherming kan bieden.’

Anoniem

Harm Trip, directeur van de Rijksrecherche, loopt niet meteen warm voor Van den Heuvels verhaal. ‘De Rijksrecherche reageert nooit rechtstreeks op klachten van burgers. Wij werken alleen in opdracht van de hoofdofficier van justitie. Mensen die een vermoeden van corruptie hebben, kunnen naar de politie, naar de hoofdofficier van justitie, ze kunnen zich ook melden bij Meld Misdaad Anoniem, en ze kunnen contact leggen met onze Criminele Inlichtingen Eenheid. Die heeft mogelijkheden om getuigen af te schermen maar die zijn zeker niet onbeperkt.’

Iedereen kán een melding doen, betoogt Trip. ‘De vraag is meer of signalen van corruptie worden herkend, en of men vervolgens de weg weet en een melding dúrft te doen. Ik heb geen mening over de huidige klokkenluidersregeling, ik heb er geen zicht op hoe die precies werkt. Maar leidinggevenden in ambtelijke organisaties onderkennen de signalen van omkoping te weinig. En als ze wel een melding krijgen, weten ze niet hoe ermee om te gaan. Daarom gaan wij ook actief het openbaar bestuur in, we organiseren voorlichtingsbijeenkomsten over hoe het begin van ambtelijke omkoping te herkennen, hoe meldingen af te handelen en dergelijke.’

De Rijksrecherche pleit er overigens regelmatig voor om wel sneller te worden ingeschakeld. ‘Als een gemeentebestuur eerst onderzoek laat doen, is het daarna voor ons nagenoeg onmogelijk om in stilte nog een gedegen eigen onderzoek te doen. Alle getuigen zijn dan al gehoord en de verdachte weet dat er een onderzoek is.

Overigens, benadrukt de Rijksrecherche- directeur, is het bewaken van de integriteit van de overheid ‘een taak van de overheid, niet van de Rijksrecherche. Wij zijn een opsporingsdienst, wij staan aan het einde van de keten, we komen pas in actie als er iets mis is gegaan. Preventie is een taak van Binnenlandse Zaken, wij gaan daar niet over.’