Kansen voor de sociale economie in Nederland

‘Sociaal beleggen is de trend van de toekomst’, kopte de Telegraaf twintig jaar geleden, in 1999. In 2006 kopte dezelfde krant ‘sociaal ondernemer is snelle groeier in economie hoofdstad’. Dit was een van de eerste keren dat de term sociale onderneming wordt gebruikt in de media. Beide krantenkoppen lijken juist, maar het blijken ontwikkelingen met een lange adem. Waar ligt dat aan? En, is er hoop op versnelling? Is het mogelijk om de sociale economie in Nederland te ontwikkelen tot business as usual?

Nederland, 2030: de sociale economie is business as usual

Laten we vooruitblikken naar 2030; hoe ziet Nederland er dan idealiter uit? Naast economisch rendement (en daarmee gepaard gaande oriëntatie op aandeelhouders en de beurs) hebben transparantie, inclusiviteit van arbeid, kwaliteit en duurzaamheid een belangrijke plaats in de bedrijfskundige mores. Bedrijven dragen optimaal bij aan maatschappelijke ontwikkeling en verenigen dit met hun financiële doelstellingen. In de jaarrekening van elke onderneming wordt verantwoording afgelegd over het economisch én het maatschappelijk resultaat. Organisaties worden hierbij ondersteund door de overheid; er is gericht beleid om de sociale economie te versterken. Dankzij deze maatschappelijke inbedding vinden economische activiteiten plaats met optimaal maatschappelijk rendement als resultaat. Het zou kunnen, dit Nederland in 2030. Daarvoor is het wel van belang om op korte termijn een aantal belangrijke zaken aan te pakken.

Nederland, 2019: economische groei, maar gemiste kansen voor maatschappelijke vooruitgang

De economie is in ontwikkeling, maar sociale ongelijkheid groeit en sociale exclusie dreigt een maatschappelijk probleem te worden. Intussen wordt de verzorgingsstaat afgebouwd en zijn oplossingen voor maatschappelijke vraagstukken hard nodig. Bedrijven die maatschappelijk meerwaarde willen creëren, springen in op deze behoefte. Er is een groeiend aantal sociaal ondernemers, die als primair doel hebben om maatschappelijk rendement te realiseren. Een groep redt het, mede dankzij steun van welwillende financiers. Daarvan lukt het een klein deel om het businessmodel op te schalen en te groeien, vaak dankzij investeringen via publieke financiering (fondsen). Op die manier zijn onder meer Fairphone en Tony Chocolonely gegroeid tot grote bedrijven met impact (OECD, 2019). Maar veel jonge sociale ondernemingen verdwijnen weer. Ze lopen vast in regelgeving, krijgen hun businessmodel niet sluitend of ervaren een mismatch tussen hun maatschappelijke doelstellingen en de financiële doelstelling van investeerders. Daardoor mist Nederland in deze tijd van economische voorspoed toch kansen voor maatschappelijke vooruitgang.

Belangrijke trends voor de ontwikkeling van de sociale economie

Er is voldoende reden tot optimisme; het door ons geschetste beeld van Nederland in 2030 is geen utopie. Dankzij een aantal trends heeft de sociale economie de wind in de rug (o.a. OECD 2019). Ten eerste hechten Nederlandse consumenten en werknemers steeds meer belang aan productieprocessen en diensten die plaatsvinden met respect voor mens, natuur en milieu. Steeds meer bedrijven spreken de wens uit de bedrijfsvoering socialer in te willen richten, een aantal pioniers gaat hier actief mee aan de slag. Nieuwe technologieën bieden kansen voor sociale innovaties en inclusieve groei, bijvoorbeeld via technische toepassingen die ervoor zorgen dat mensen met een arbeidsbeperking aan het werk kunnen. Digitale toepassingen maken het mogelijk om maatschappelijk rendement te meten en ondernemers, beleidsmakers en bestuurders te voorzien van relevante sturingsinformatie. Zou het kunnen dat de sociale economie langzaam maar zeker business as usual aan het worden is?

Imperfecties in de Nederlandse markt voor impact investing

Kansen volop dus om de ontwikkeling van de sociale economie te versnellen. Maar veranderingen gaan veelal gepaard met onzekerheden. Dit kan leiden tot een terugtrekkende beweging, tot terugvallen op wetten, regels, en ‘zo doen wij dat altijd al’. Om kansen te verzilveren is het van belang om nu een stap naar voren te maken en ten eerste het systeem voor sociaal investeren te versterken. Terwijl op de techmarkt investeerders staan te springen om innovaties te financieren, moeten de meeste sociaal ondernemers het vooralsnog hebben van kleine financiële impulsen uit fondsen, subsidies en een kleine groep private financiers.  Met de huidige regels en mores op  de financieringsmarkt blijven investeringen in sociaal rendement achterwege. Bijvoorbeeld de Regionale Ontwikkelingsmaatschappijen, bedoeld om risicokapitaal te verstrekken en zo de regionale economieën in Nederland kracht bij te zetten, richten zich vooralsnog op (potentieel) financieel flink rendabele innovaties in de topsectoren. Via maatwerkprogramma’s zouden deze en andere publieke financieringsinstrumenten effectiever kunnen worden aangewend voor activiteiten met sociaal rendement. Het wordt tijd dat het geen uitzondering, maar de regel wordt dat sociaal ondernemers met succes hun licht opsteken bij grote publieke financiers.

We zien ook kansen voor versterking van de markt voor private impact investering. De sociale economie mag niet te afhankelijk zijn van publiek geld, en succesvolle  ondernemingen als Fairphone en Tony Chocolonely laten zien dat sociale oplossingen ook (veel) financieel rendement kunnen opleveren. De markt voor private investeringen in activiteiten met sociaal rendement is groeiende. Met zo’n 30 procent per jaar (McKinsey & Company, 2016). Het kabinet onderschrijft inmiddels gelukkig ook het belang en de effectiviteit van private investeringen voor maatschappelijke ontwikkeling (FD, 2019).

Van bottom up impulsen naar top down versterking van de sociale economie

Ondertussen benut KplusV samen met partners kansen om de bottom-up ontwikkeling van de sociale economie kracht bij te zetten. We betrekken pionierende financiers en helpen ondernemers en andere bedrijven in hun sociale missie. Enkele voorbeelden: dankzij het Move2Social programma kan Sheltersuit mensen in nood helpen met een water- en winddichte jas/slaapzak, teelt Beeserious sterke bijen voor het terugvinden van balans in het ecosysteem en maakt de Maakotheek het docenten makkelijker om inspirerend  techniek- en wetenschapsonderwijs aan te bieden. Via Money Meets Impact Ideas zijn o.a. Food Logica, Three Wheels United en Plasmacure geholpen aan financiering om hun vernieuwende oplossingen op te schalen en zo veel impact te maken. Via deze programma’s leren we hoe het ecosysteem voor de sociale economie er uitziet en door het meten van impact maken we het maatschappelijk rendement (en belang) zichtbaar. Zo doen we inzichten op die ook top-down van toepassing zijn voor versterking van de sociale economie.