Kosten ‘uitdaagrecht’ moeten onderzocht

Er moet een gedegen onderzoek komen naar de (uitvoerings)kosten van het right tot challenge voor gemeenten, vinden zowel de VNG als de Vereniging van Griffiers. De burgemeester moet geen rol als procesbegeleider krijgen bij het ‘uitdaagrecht’, vindt de VNG. De griffiers waarschuwen voor al te hooggespannen verwachtingen van het uitdaagrecht én willen een ‘bestuurlijke noodrem’ voor het geval het algemeen belang in het gedrang komt.

Niet verplicht

Dat blijkt uit hun reacties op de internetconsultatie van de Wet versterking participatie op decentraal niveau. Daarin krijgt het uitdaagrecht een officiële plek, al worden gemeenten niet verplicht om het uitdaagrecht in hun verordening op te nemen. In de participatieverordening kunnen gemeenten de spelregels rondom het uitdaagrecht vastleggen. Die vrijblijvendheid is een belangrijk kritiekpunt van het Netwerk Right to Challenge. Dat wil dat het woordje ‘kunnen’ in ‘moeten’ wordt veranderd. De VNG vindt dat de ‘kan’- bepaling voldoende ruimte biedt aan gemeenteraden om een ‘weloverwogen besluit te nemen’.

Spelregels

Zowel de VNG als de Vereniging van Griffiers onderschrijven het belang van een duidelijke set van spelregels. Volgens de VNG zijn veel gemeenten al, los van het wetsvoorstel, bezig met het faciliteren van het uitdaagrecht. Ook de griffiers stellen dat het wetsvoorstel aansluit bij de bestaande bestuurspraktijk en beschouwen het wetsvoorstel als een ‘steun in de rug’.

Uitvoeringstoets

Over de kosten maken beide verenigingen zich echter zorgen. De minister stelt dat de taken van de gemeenten materieel niet veranderen, omdat het voorstel aansluit op de huidige praktijk. Dat is ‘te kort door de bocht’, zo stelt de VNG in haar reactie. ‘Het is onvoldoende duidelijk wat de uitvoeringsconsequenties zijn van het uitbreiden van de inspraak op beleidsvoorbereiding naar de uitvoering en evaluatie van beleid. Wij pleiten dan ook voor een uitvoeringstoets.’ De minister stelt daarnaast dat het overnemen van taken door inwoners uiteindelijk meer geld oplevert dan dat het kost.

Kostenbesparing

Dat is mogelijk, stelt de VNG, maar die mogelijke kostenbesparing zal pas na een aantal jaar gerealiseerd kunnen worden. ‘In de beginfase van een initiatief legt de gemeente vaak extra middelen bij om de initiatiefnemers te ondersteunen bij het uitwerken van het voorstel en om in de beginfase de businesscase tijdelijk rond te krijgen. Ook kost de ondersteuning en facilitering van initiatieven ambtelijke capaciteit, die (zeker in de beginfase) aanvullend is op de staande organisatie.’

Financiële voorziening

De Vereniging van Griffiers stelt dat met de organisatie van participatie zowel in voorwaardenscheppende als in uitvoerende zin tijd en geld zijn gemoeid. ‘Wij pleiten ervoor voldoende tijd te nemen voor een zorgvuldige invoering van de wet en te onderzoeken of en op welke wijze voor de invoering van de wet op decentraal niveau van rijkswege een (financiële) voorziening kan worden getroffen.’

Rol burgemeester

Kritisch is de VNG op de rol van de burgemeester. In het conceptwetsvoorstel wordt de burgemeester gepositioneerd als een soort procesbegeleider voor het uitdaagrecht. De burgemeester heeft weliswaar een belangrijke rol als het gaat om burgerparticipatie, maar moet niet als procesbegeleider worden gebombardeerd, vindt de VNG.

Raadsverkiezingen

De invoeringsdatum van de wet moet aansluiten bij de raadsverkiezingen van 2022, stelt de VNG verder. Als de wet nog eind dit jaar van kracht wordt, hebben de huidige gemeenteraden tot eind 2021 de tijd om een nieuwe verordening vast te stellen. Als de wet in of vlak na maart 2022 valt, wordt geadviseerd een ruimere overgangstermijn te hanteren ‘zodat de nieuwe gemeenteraden voldoende bagage hebben om over deze materie besluiten te nemen.’