Haastige wetgeving gevaar voor rechtsstaat

De Raad van State maakt zich zorgen over de afnemende kwaliteit van wetgeving. De wens tot snelle besluitvorming en het verwerven van politiek en bestuurlijk draagvlak prevaleert steeds vaker boven een deugdelijke juridische toetsing. De waarden van de rechtstaat dreigen sluitpost te worden in het streven naar resultaat, snelheid en draagvlak.

Bestuursakkoord

Deze waarschuwing uit de Raad van State (RvS) in zijn dinsdag gepresenteerde jaarverslag 2015.  Juridische en praktische bedenkingen gaan steeds minder zwaar wegen dan de vaak moeizaam bereikte overeenstemming. Dit wordt versterkt als afspraken met maatschappelijke of politieke partijen worden vastgelegd in onder meer bestuursakkoorden, stelt de RvS in zijn jaarverslag. Als resultaat en overeenstemming belangrijker zijn dan rechtswaarborgen en rechtseenheid in wet- en regelgeving, leidt dit ‘onvermijdelijk tot een toenemende confrontatie van recht en maatschappelijk dynamiek voor de rechter. Dit is geen goede ontwikkeling’, stelt de Raad. Daarnaast dreigt de visie op wat het algemeen belang vergt onderbelicht te raken, waarschuwt de Raad. ‘Er is immers een akkoord dat moet worden uitgevoerd.’    

'Sluiproute'

Kanttekeningen plaatst de Raad bij de trend van de wetgever om experimenten in het leven te roepen; niet om vanuit de praktijk te kunnen vaststellen of een bepaald instrument kan bijdragen aan het oplossen van een maatschappelijk probleem, maar als ‘sluiproute’ om te voorkomen dat de wet moet worden aangepast. Dit kan de rechtszekerheid aantasten, stelt de RvS.  Als voorbeeld noemt de Raad de Crisis- en herstelwet. De uitzondering op de regel krijgt een permanent karakter.

Samenhang

Maatschappelijke ontwikkelingen vragen om tijdige aanpassing van wet- en regelgeving, erkent de Raad, ‘maar dit moet niet doorslaan’. Ook bij decentralisaties en experimenteerruimte en –wetten moeten ‘samenhang, eenheid en het vermogen tot rechtvaardige verandering niet verloren gaan’.  Ook moeten de regels niet om de haverklap worden aangepast. Dat levert niet alleen maatschappelijke onzekerheid op, maar leidt op termijn mogelijk ook tot burgerlijke ongehoorzaamheid en verlies in vertrouwen in de wetgever. Daarnaast dreigt het gevaar dat (maatschappelijk) partijen met de grootste mond hun zin krijgen.

Luidruchtig

‘Regels bieden minder maatschappelijke zekerheid als zij na korte tijd weer veranderen’, verwoordt de Raad. ‘Bovendien dreigt dan al gauw de regelgeving te gaan prevaleren die in het belang is van de sterkste of meest luidruchtige maatschappelijke groeperingen. Wetgeving die meedeint op wisselende ontwikkelingen of veranderende politieke meerderheden, roept het beeld op van weinig doordachte wetgeving die zonder nadenken wordt uitgevaardigd. Het schaadt de eerbied voor de normerende betekenis van wetgeving. Burgers zullen minder geneigd zijn om nieuwe belastende regels na te leven. Met al afwachten om te zien of ze niet snel weer veranderen.’

Rechtszekerheid

De Raad waarschuwt tevens voor de gevaren van de wens tot vergaande deregulering. Wetten en regels zijn er vaak niet voor niets en bieden rechtszekerheid en zorgen voor rechtsbescherming. Deze waarden moeten niet al te makkelijk aan de kant worden geschoven.