‘We zitten tussen wal en schip’

De provincie dwingt het onwillige Haren tot een fusie met Groningen en Ten Boer. De lommerrijke gemeente zou te zwak zijn om op eigen benen te staan. ‘Maar we doen er alles aan om zelfstandig te blijven’, zegt burgemeester Pieter van Veen.

De druiven zijn zuur voor Haren. Het weelderige Groningse dorp maakte vorig jaar avances in de richting van het Drentse Tynaarlo (burgemeester Van Veen kreeg ‘zere knieën’ van het wachten op een antwoord op het aanzoek), maar liep een pijnlijk blauwtje op. Er waren evenwel geen zorgen dat Groningen zou aankloppen, want de provincie wilde de herindeling in eerste instantie overlaten aan gemeenten zelf.

Tot vorige maand, toen de provincie eiste dat de parel van het noorden het zou aanleggen met de buren Groningen en Ten Boer. Een kater in Haren en woede bij collegepartij CDA, die CDA-gedeputeerde Patrick Brouns in een giftige brief typeerde als iemand die ‘lokale politiek ondergeschikt maakt aan het machtsdenken en blijkbaar zijn plekje heeft ingekocht’.

‘Zo’n brief is niet chic en niet verstandig. Het komt de verhoudingen met de provincie niet ten goede, terwijl de persoonlijke verstandhoudingen nu juist essentieel zijn. Door de goede contacten kun je de plooien gladstrijken. Maar ik heb de fractie van het CDA geen reprimande willen geven. Ik kan het niet verbieden. Niemand vraagt mij of ze die brief mogen versturen. De onvrede moet ook een uitlaatklep hebben.

Van de Harenaren die hun stem uitbrachten, heeft twee jaar geleden 74 procent tegen het besluit gestemd om te gaan herindelen met Groningen en Ten Boer. Dan komt de eis van de provincie dat Haren per 1 januari 2019 fuseert met Groningen en Ten Boer keihard aan’, zegt burgemeester Pieter van Veen (68), terwijl we op het terras van Paviljoen van de Dame uitkijken over het fraaie Paterswoldsemeer. ‘Overal waar je kijkt Haren’, wijst de Groninger Van Veen trots om zich heen.

Alles wordt minder
Groningen wordt heringedeeld en gaat van 23 naar zes gemeenten – en daar moet dus ook het Wassenaar van Groningen aan geloven. Alleen in een heringedeelde gemeente Groningen kan Haren (bijna 20 duizend inwoners) volgens de provincie floreren. Burgemeester Van Veen: ‘Maar je ziet overal in Nederland dat het problematisch wordt als dorpen bij steden worden gevoegd. Een dorp wil niet bij een stad horen omdat ze bang zijn een wijk te worden. Dat zie je nu in Haren, waar eind vorig jaar 12 van de 17 raadsleden voor zelfstandigheid kozen. In Warnsveld, waar ik ruim tien jaar geleden burgemeester was, wilde helemaal niemand bij de stad horen. Wel bij Vorden of Gorssel, maar absoluut niet bij Zutphen. Ik heb erg gelobbyd voor zelfstandigheid van Warnsveld en op drie stemmen in de Tweede Kamer na was het gelukt. GroenLinks is vóór de kleine gemeente, maar in Warnsveld niet. Een GroenLinks-wethouder in Zutphen had goede contacten met zijn partij genoten in Den Haag. Zo werkt het.’

De meeste waarnemers pendelen dagelijks tussen woonplaats en standplaats; Van Veen is doordeweeks in Haren en in de weekenden thuis in het Gelderse Warnsveld. Hij weet dus als geen ander hoe het is om in een dorp te wonen dat onderdeel van een stad is geworden. Pieter van Veen: ‘Het idee in de dorpsgemeenschap is: we sneeuwen onder, de voordelen van een kleine en bereikbare gemeente verdwijnen, de voorzieningen, de korte lijnen, de benaderbaarheid – alles wordt minder in een fusiegemeente.’

En, hoe heeft dat uitgepakt in Warnsveld? Van Veen: ‘Als je vraagt naar het gevoel, dan zeg ik ja, ik woon op een andere plek. Als je vraagt: merk je er iets van, dan zeg ik nee. Hoe vaak kom je nou nog in het gemeentehuis? Hoe vaak wil je een wethouder spreken? Alleen als er iets niet goed gaat, dan heb ik heel soms ook: zie je wel, Zutphen.’

Open kaart
Pieter van Veen had negen gemeenten gediend als burgemeester (waarvan zes als waarnemer), toen toenmalig commissaris van de koning Van den Berg van Groningen hem in het voorjaar van 2015 vroeg waarnemer te worden in Haren. ‘“De raad heeft kwaliteit en denkt na. Daar moet je tegen kunnen”, vertelde hij mij. Daar kan ik heel goed tegen. Collega-bestuurders zeggen weleens: “Je bent niet te benijden”. Onzin, ik lijd niet onder de herindelingsspanning. Natuurlijk doe je het in de opwinding rond de herindeling als burgemeester nooit goed, maar daar moet je niet wakker van liggen.’ Dat hij waarnemer is en niet kroonbenoemd, is wel een voordeel. Van Veen: ‘Ik ken het klappen van de zweep en laat mij denk ik minder snel meeslepen. In deze roerige tijden moet je rustig blijven. Ik ben 68 en ik hoef niets meer. Dat maakt mijn positie sterker. Ik speel altijd open kaart binnen het college en met de raad, maar als de gemeenteraad morgen zegt dat ze mij toch niet meer willen, dan ben ik morgen weg.’

Om Warnsveld in de strijd tegen fusie met Zutphen wind in de zeilen te geven, had de Limburgse hoogleraar bestuurskunde Arno Korsten het rapport ‘Warnsveld een zelfstandige gemeente die innoveert’ geschreven. Warnsveld kon prima op eigen benen staan, meende Korsten. Dat kan Haren nu ook, vindt Haren. Dus lieten de gemeente en de provincie het Haagse adviesbureau B&A dit voorjaar een rapport maken om het besluit tot zelfstandigheid te onderbouwen. Maar dat pakte kritisch uit. De conclusie van B&A was: niet zelfstandig, tenzij. De gemeente produceerde daarop in samenwerking met de bevolking de Aanpak Beterr Haren (Beterr: Bestuurskrachtig, evenwichtig, toekomstbestendig, eigen, robuust, regionaal), waarin de zes ‘knelpunten’ uit het B&A-rapport werden ‘opgelost’. ‘De gemeenteraad was bereid een forse prijs te betalen voor zelfstandigheid’, aldus Van Veen. ‘Het is voor Haren geen liefde die niets kost.’

De provincie, ook niet voor een gat te vangen, liet een week later hetzelfde B&A naar Beterr Haren kijken, en kwam tot de conclusie dat Haren bleef dagdromen. Het was mooi als de gemeentelijke herindeling in Groningen van de gemeenten kwam, maar hier brak nood wet. Als Haren ging bezuinigen om de financiële huishouding op orde te krijgen, dan zouden daar brokken voor de bevolking van komen. Deloitte was in een stresstest ook al tot de slotsom gekomen dat de financiële positie van Haren kwetsbaar was. Haren reageerde gepikeerd over het tegenonderzoek van de provincie. ‘Ik wist nergens van. Er staat volstrekte onzin in het rapport van de provincie’, aldus de Harense wethouder Verbeek (D66) bij RTV Noord.

Virtuele nieuwe gemeente
Onder protest koos het Harense college van D66 (de ferventste fakkeldrager van zelfstandigheid), Gezond Verstand Haren (de one issue partij: zelfstandigheid) en CDA (opvolger van de VVD die in juni de fusie omarmde) er begin deze maand voor om mee te werken aan besprekingen over herindeling, maar zou er wel alles aan blijven doen om zelfstandig te blijven. ‘Dat is koorddansen’, erkent burgemeester Van Veen. ‘En dat heb ik in al die jaren prima geleerd. Je overlegt en denkt na over de virtuele gemeente Groningen, Ten Boer en Haren terwijl je eigen gemeente zelfstandig wil blijven. In het open overleg dat we eerder hebben gevoerd onder voorzitterschap van Hayo Apotheker, burgemeester van Súdwest-Fryslân, heb ik een paar keer gezegd dat wij natuurlijk nog voor zelfstandigheid waren. Ten Boer en Groningen zeiden dan: “Daar moet je nou eens mee ophouden. Dat weten we wel. Nu stellen we die virtuele nieuwe gemeente samen”.’

Haren gaat tot eind september (verplicht) met Groningen en Ten Boer in de slag over het herindelingsontwerp, maar de positie van Haren zal niet veranderen, benadrukt burgemeester Van Veen. ‘We zullen onze zienswijze geven, maar die is wel geënt op zelfstandigheid.’ Want dat wil een meerderheid van de gemeenteraad en dat bepleit Pieter van Veen. ‘Het moet duidelijk zijn dat de raad bepalend is in dit verhaal.’ De gemeenteraad wil zelfstandigheid, dan zal Van Veen die propageren, maar dat betekent níet dat hij zich identificeert met de voorstanders van zelfstandigheid.

Van Veen: ‘Je bent er voor de hele raad en je moet on speaking terms blijven met je collega’s in Groningen en Ten Boer en met de provincie. Dat spoor heb ik altijd opengehouden en dat zal ik blijven doen. Waar we ook heengaan, ik moet Haren zo goed mogelijk positioneren. Stel je wordt heringedeeld en je hebt de positie van de gemeente Haren niet verdedigd, dan doe je de inwoners van Haren tekort. Dat hebben we in het college ook besproken. Men was diep teleurgesteld dat we waren overruled door de provincie, maar je moet je wel vermannen.’ Dat kan wat opleveren, want Groningen is loyaal, heeft Van Veen ervaren. ‘Voor Groningen en de regio is het van belang dat Haren aantrekkelijk blijft. Er staat voor de heringedeelde gemeente ook wat op het spel. De nieuwe gemeente passeert Eindhoven en wordt de vijfde gemeente van Nederland als de herindeling doorgaat.’

De herindelingsperikelen hebben er wel toe geleid dat Harense gemeentemedewerkers zich zorgen zijn gaan maken. ‘Capabele mensen gaan weg’, merkt Van Veen. ‘Zelfstandig of een heringedeeld Groningen – die onzekerheid knaagt aan gemeentemedewerkers. Als ze een interessante vacature zien, zijn ze eerder geneigd om daarop te reageren. Dat begrijp ik ook. Het is echt een hele moeilijke tijd voor iedereen in Haren. We zitten tussen wal en schip. We hebben gestreden voor zelfstandigheid en het voelt voor al die mensen die zich daarvoor hebben ingezet alsof ze met een dictaat buiten spel zijn gezet. Al hun werk voor niets geweest.’

Slag verloren
Pieter van Veen begon zijn burgemeesterscarrière in het paradijselijke Rozendaal, sinds jaar en dag nummer 1 op de lijst van beste woongemeenten van Elsevier. ‘Ik was er meer prins dan burgemeester. Er waren geen winkels in Rozendaal, en die zijn er nog steeds niet! We hadden elf voetbalverenigingen en niemand van de leden kwam uit Rozendaal. Zo merkwaardig. Rozendaal ligt tegen Velp aan, maar is met zijn 1.500 inwoners nog steeds zelfstandig.’ En Van Veen eindigt zijn bestuurlijke carrière in het weldadige Haren, sinds jaar en dag ook heel hoog op de lijst van Elsevier.

‘Met Haren als onderdeel van Groningen of als zelfstandige gemeente. De minister zal het herindelingsontwerp van de provincie wel een-op-een overnemen. Die slag hebben we verloren, maar hebben we de daarmee ook de strijd verloren? De vraag is wat de nieuwe Tweede Kamer vervolgens met het wetsontwerp doet. Hoe ziet de Kamer er na de verkiez ingen uit? Een grote PVV, steun van het CDA? Als ik Haren een kans geef op blijvende zelfstandigheid, dan is het volgend jaar tijdens de behandeling van een heringedeeld Groningen in de Tweede Kamer.’

CV
Pieter van Veen werd op 1 september 1947 geboren in Groningen. Hij is lid van de VVD. In 1987 werd hij burgemeester van Rozendaal (Gld) en vijf jaar later burgemeester van Eelde. Dit zou hij blijven tot deze gemeente in 1998 opging in de fusiegemeente Tynaarlo. Hierna volgde zijn benoeming tot burgemeester van Warnsveld, wat hij bleef tot die gemeente op 1 januari 2005 fuseerde met Zutphen. Daarnaast was Van Veen van 1999 tot 2000 waarnemend burgemeester van het nabijgelegen Ruurlo. Hierna was hij waarnemer in Aalten (2005), Epe (2006), Raalte (2006-2008), Rijssen-Holten (2009- 2010) en Haaksbergen (2011-2012). Op 1 mei 2015 begon Van Veen als waarnemend burgemeester van Haren (Groningen).