‘Het helpt me dat ik rechter was’

De nieuwe burgemeester van Maastricht is partijloos en heeft geen ervaring in de lokale politiek. Maar ze was wél jarenlang rechter en hoofd officier van justitie. Annemarie Penn-te Strake over haar drijfveren, voorganger Onno Hoes en het coffeeshopbeleid.

Dat was voor oud-rechter Annemarie Penn-te Strake een aparte belevenis toen ze als nieuwbakken burgemeester van Maastricht haar eerste raadsvergadering voorzat in het Mosae Forum.

‘Als rechter zit je op een podium en dat is veelzeggend. Als rechter bepaal je namelijk alles in de zittingszaal. In de raadzaal keek ik iedereen recht in het gezicht. Wat is dit toch, dacht ik. Dat podium zegt natuurlijk iets en dat het hier níet staat, zegt ook iets. Ik ben voorzitter van de vergadering, maar ik ben niet de baas. Ja, in de orde, maar niet op de inhoud. Dat was wel zoeken, zo van: als ik nou rechter was geweest, dan had ik hier wat van gezegd. Het zou goed kunnen dat ik dat over een half jaar ook doe’, lacht de burgemeester van Maastricht in haar uit 1664 stammende werkkamer op de Markt.

De partijloze Penn-te Strake (62) werd op 1 juli geïnstalleerd als burgemeester van Maastricht. Opvolger van Onno Hoes, die er bijna vijf jaar burgemeester was geweest. Geen woord over Hoes’ tragische val in haar installatietoespraak. Penn-te Strake bedankte haar voorgangers, onder wie ook André Charles Membrède (1788-89 en 1815-1818). Waarom ontbrak Hoes in haar toespraak?

‘Onno was er niet bij. Dat maakte verschil. Als hij er wel was geweest, had ik wellicht wel iets gezegd. Ik kan hem genoeg loftuitingen toezwaaien. Er is een heel mooi afscheid geweest. Hij heeft van alle kanten complimenten gekregen, en die kwamen hem toe. Ik ben vijf jaar zijn burger geweest en ik vind dat hij zijn burgemeesterswerk goed heeft gedaan. Ik heb drie gesprekken met hem gehad.

Op het terrein van de veiligheid heeft hij stappen gezet. Op dat ingeslagen pad gaan we voort. In de lokale driehoek werden vanochtend goede cijfers gepresenteerd. Maar ze moeten nog beter.’ Daarom was het ook verstandig van haar voorganger om de banden met de burgemeesters van de omliggende gemeenten aan te halen. ‘En die lijn zet ik voort. Toen ik direct na mijn aantreden met de Heuvellandburgemeesters bij André Rieu was, heb ik ook gezegd dat het ontzettend belangrijk is om schouder aan schouder te staan.’

Penn-te Strake legt uit dat dit geen loze uitspraak is, maar de essentie van haar burgemeesterschap: ‘Ik vind besturen interessant omdat het draait om de overeenkomsten, om wat elkaar verbindt. Het is net als met de verschillen tussen mannen en vrouwen. Ze zijn er wel, maar probeer er je voordeel mee te doen in plaats van die verschillen tot probleem te maken. Daarom ben ik ook geen politiek wezen. Politiek gaat vooral over verschillen. Het is mij ook nooit gelukt om mij te verbinden aan één politieke partij omdat ik het altijd wel met een standpunt oneens was.’

Belangrijke buren
De betrekkingen met de Belgische en Duitse buren zijn trouwens net zo belangrijk als die met de Nederlandse. Penn-te Strake: ‘Rijd even door en je bent binnen twee minuten in België; twintig minuten rijden en je bent in Duitsland. Mensen willen er kunnen werken, maar lopen tegen administratieve en wetgevende belemmeringen aan die niet van deze tijd zijn.’

Bureaucratische problemen die je dus niet hebt als je van Utrecht in Den Haag wilt gaan werken, weet Penn-te Strake. Ze vervolgt: ‘De werkloosheid is te hoog in Maastricht en omstreken. De Euregio Maas-Rijn heeft 4 miljoen inwoners. Op een half uur reizen zijn tweeduizend onvervulde hbo-banen, maar onze hbo’ers komen maar aan een fractie van die banen vanwege de bureaucratische belemmeringen. De grenzen moeten op dat terrein verdwijnen. Het mag er totaal niet toe doen of je in België, Nederland of Duitsland woont of werkt.’

Partijloos en nergens politiek bestuurder geweest. In de buurt is dat alleen Reg van Loo, burgemeester van Vaals, gegeven. ‘Het was wel een hele stap’, bekent Penn-te Strake. ‘Ik ben bij voormalig waarnemend burgemeester van Maastricht Jan Mans langs geweest. Wil ik dit, kan ik dat? Bijna direct na mijn aantreden had ik mijn vuurdoop toen de kaderbrief door de raad werd besproken.

Samen met de begrotingsbehandeling top of the bill van alle raadsvergaderingen heb ik begrepen. Ik vond het razend interessant. De raadsleden waren mild en begripvol. Niemand verwacht dat je als zij-instromer na vier dagen de beste vergadering ooit in bestuurlijk Nederland voorzit. Ik was tijdens die eerste raadsvergadering heel huiverig om in te grijpen. Het is voor mij nog even zoeken waar ik kan zeggen: “Je hebt het nu wel gezegd”, of: “U herhaalt zichzelf.”’

Nu moeten we niet doen alsof de gemeenteraad van Maastricht met Annemarie Penn-te Strake een wilde gok heeft genomen. Politiek Maastricht kende haar als echtgenote van de (inmiddels ex-)voorzitter van de grootste partij van de stad Senioren Partij Maastricht en van haar informateurschap na de laatste raadsverkiezingen. Honorair hoogleraar en stadgenoot Arno Korsten vond het maar niks dat iemand van het Openbaar Ministerie (OM) zich met de vorming van een nieuw college bemoeide, de Maastrichtse politiek vond het een puik idee en hield er een positief oordeel over Penn-te Strake aan over.

Zelf zegt ze er totaal geen spijt van te hebben. ‘In de wet staat niet wat een informateur wel of niet mag doen. Er zijn informateurs die zich met de inhoud bemoeien en je hebt informateurs die louter een procesrol hebben. Ik heb er van tevoren heel goed over nagedacht en heb gekozen voor de procesrol. Ik heb als een rechter de standpunten geïnventariseerd. Ik verliet de informatie ook zonder een advies te geven. Als Korsten mij had gebeld, had ik hem dat kunnen vertellen.’

Goed toegerust
Zelden was een burgemeester zo toegerust op haar moderne taken. Twintig jaar rechter geweest, in Maastricht nota bene, de stad waar ze al 24 jaar woont, en negen jaar bij het OM, eerst als hoofdofficier in Maastricht en later als procureur-generaal in Den Haag.

‘Als oud-rechter kun je prima burgemeester worden. Die achtergrond is heel waardevol’, zegt Penn-te Strake. ‘Er werd mij vanmorgen een besluit voorgelegd. Ik keek ernaar en dacht: ik zou toch meer over de feiten willen weten. Ze stonden onvoldoende vast om goed te kunnen oordelen. Dan helpt het wel dat ik rechter ben geweest. Als ik straks opdit dossier een beslissing neem, is dat echt rechterswerk: de feiten vaststellen, mooie afweging maken en dan de knoop doorhakken.’

Als ze er maar niet zo lang over doet als de bestuursrechter, die weken de tijd neemt voor een oordeel over een bestemmingsplan. Allemaal mooi en aardig, maar samenleving en politiek willen een burgemeester die knopen doorhakt. ‘Knopen doorhakken heb ik bij het OM geleerd’, reageert Penn-te Strake onmiddellijk. ‘Daar gaat het allemaal veel sneller. In Den Haag heb ik ook de politieke gevoeligheden leren kennen. Iedere dag ben je bezig met de media. Ik heb er geleerd om in crisistijden besluiten te nemen. Hup, we gaan naar links of naar rechts in een onderzoek of een zaak. Zo doe ik het en dan zien we later wel of dat de goede weg was. Het is mij overigens nooit overkomen dat het niet de goede beslissing was. Alles wat ik heb geleerd, culmineerde in het burgemeesterschap zou je kunnen zeggen. Het was een mooie mix.’

Wanneer het burgemeesterschap begon te lonken? ‘Negen jaar geleden, toen ik in Maastricht hoofdofficier van justitie werd. Als dat ooit eens zou kunnen, dacht ik. De rollen die de burgemeester speelt, zijn gevarieerd en het gaat over veel verschillende thema’s. Uiteindelijk draait het er natuurlijk om dat je dingen kunt doen die iets betekenen voor de inwoners van de gemeente.’

Coffeeshops
Als voormalig hoofdofficier van justitie in Maastricht kan burgemeester Penn-te Strake dan ook wel de Duitse en Belgische buren vertellen of ze in de toekomst weer hun wiet in Maastricht kunnen aanschaffen. Onno Hoes besloot buitenlanders te weren uit de coffeeshops. Dit zogenoemde ingezetenencriterium werd aangevochten door de coffeeshops omdat het discriminerend zou zijn, maar het gerechtshof in Den Bosch vond Hoes’ beleid toelaatbaar. Haar collega in Eindhoven handhaaft het ingezetenencriterium sinds deze zomer niet meer omdat het de straathandel zou bevorderen en omdat veel gemeenten toch niet handhaven.

Gaat Penn-te Strake voort op die weg of tekent ze het burgemeestersmanifest over regulering van softdrugs? Ze zegt: ‘Ik ben net binnen! Ik zit al bijna negen jaar in de wiet, maar ik zat er bij het OM in vanuit het perspectief van de strafrechtelijke rechtshandhaving. Dat is echt iets anders dan openbare orde. Ik ga mij de komende weken verdiepen in het gemeentelijk dossier vanuit het perspectief van de openbare orde. Tot ik dat helemaal in mijn vingers heb en een standpunt heb ingenomen, blijft het huidige beleid van kracht.’

Smakelijk lachen
Trouwens wel een treurig lot voor het hoofd juridische zaken van de gemeente. Met iemand als Annemarie Penn-te Strake in de burgemeesterskamer is er voor hem toch geen lol meer aan? Daar moet de burgemeester van Maastricht smakelijk om lachen. ‘Nee, dat is niet waar. Ik ben nooit bestuursrechter geweest. Het ging er vanmorgen om wat je nodig hebt om tot een goed oordeel te komen. Dat heb ik geleerd als rechter, maar de bestuursrechtelijke inhoud van deze kwestie ken ik niet. Ik ben op de eerste dag overladen met besluiten, bijvoorbeeld over sluiting van drugspanden. Als je rechter bent geweest, zet je niet zomaar een handtekening.

Aan de andere kant moest ik als hoofdofficier handtekeningen zetten zonder dat ik zaken in detail kende. De eerste dagen als burgemeester zocht ik dus naar het antwoord op de vraag of ik zomaar kon ondertekenen. Als 99 procent van de zaken het houdt bij de rechter, dan doet de gemeente het prima. Daar ga ik mij dus niet mee bemoeien. Maar als ik in een aanzegging een t zie waar een d moet staan, dan verander ik dat. Daar vinden ze mij nu al een lastpak in.’

CV
Annemarie Penn-te Strake werd 31 juli 1953 geboren in Helmond. Ze studeerde Nederlands recht in Nijmegen en volgde tussen 1980 en 1987 de opleiding tot rechter/officier van justitie. In 1987 werd ze rechter plaatsvervanger in Maastricht, en in 1998 vicepresident van deze rechtbank. Tussen 1999 en 2003 was Penn-te Strake voorzitter van de strafsector van de rechtbank Maastricht en tussen 2003 en 2006 voorzitter sector civiel. Ze maakte in 2006 de overstap naar het Openbaar Ministerie, waar ze tot 2012 hoofdofficier van justitie was bij het parket Maastricht. Van 2012 tot 2015 was Penn-te Strake procureur-generaal in Den Haag.