VNG-voorzitter Dijksma toont actiebereidheid

‘Als er dit najaar geen perspectief is voor gemeenten, dan zal ik niet aarzelen om een extra ALV bij elkaar te roepen.’ VNG-voorzitter Sharon Dijksma wond er in haar jaarrede op het VNG-congres geen doekjes om: als actie van de VNG vereist is, dan zal die er komen. ‘Als er iemand is die weet hoe dat moet, dan ben ik dat’, wees ze op haar actietijd tegen het onderwijsbeleid in de jaren ’90. ‘Daar kunnen jullie echt op rekenen.’

Bereid door te pakken

Dijksma uitte deze waarschuwing in de richting van het aanstaande kabinet in de wetenschap dat sommigen eraan twijfelen of de VNG wel bereid is om door te pakken en in opstand te komen. Dat is dus het geval. Dijksma wil het gesprek over taken en tekorten voeren ‘op basis van onze waarden en onze verbeeldingskracht’. ‘En dat zal ons nog strijdbaarder maken, want de bezuinigingen en de verschraling van onze voorzieningen gaan recht tegen onze waarden in. En tegen de cruciale rol van gemeenten als nabij en betrouwbare eerste overheid.’

Voorop in het protest

Absolute prioriteit voor het komende jaar blijft de financiële positie van gemeenten. Dijksma herinnert de aanwezigen eraan dat zij de afgelopen tijd ‘kraakhelder’ is geweest over de zorgen van gemeenten hierover. ‘Ik zie het nu overal feitelijk misgaan. Ik blijf daar voor en achter de schermen voor strijden. Als het nodig is, loop ik voorop in het protest.’ Zoals ze bij de vorige ALV al verwoordde, gaat de VNG eerst hierover in gesprek met het nieuwe kabinet. ‘Maar als er dit najaar nog geen perspectief is, dan roep ik de ALV bijeen om onze acties te bespreken.

Harde grens

Tegenover Binnenlands Bestuur ging Dijksma later in op waar ligt de ‘rode lijn’ nou precies ligt. ‘Als wij geen financieel perspectief hebben op korte termijn en zien dat de wijze waarop het hoofdlijnenakkoord wordt uitgelegd grotere nadelen met zich meebrengt voor gemeenten, dus geen balans tussen taken en middelen, dan trekken we de grens. En dat is dan ook een harde grens.’ In augustus gaat de VNG nog in overleg met het nieuwe kabinet, vertelt Dijksma. Ook informeel. ‘Misschien staan er in de regeringsverklaring procesvoorstellen om dingen nader uit te werken. Het kan zijn dat als premier Schoof met zijn verhaal naar de Kamer gaat, wij nog niet weten hoe het afloopt. Als men de bal verder vooruitduwt en meer tijd wil nemen om er samen uit te komen, moet je de deur niet dichtslaan. Timing is everything. Het is maar weinig mensen gegeven om dat goed te begrijpen.’

Nog geen rode laarzen aan

Of Prinsjesdag meer duidelijkheid zal geven over de financiën vraagt Dijksma zich af. ‘Normaal zou de begroting nu al bij de drukker liggen. Er is maar heel weinig tijd tussen het constituerend beraad van het nieuwe kabinet en de regeringsverklaring. Gelet op de grootheid van de problematiek, van de gemeentefinanciën tot andere grote onderwerpen, zou het me niet verbazen als er meer tijd wordt genomen. Ook na Prinsjesdag.’ Op sommige onderwerpen worden misschien enkel uitgangspunten geformuleerd, denkt Dijksma. ‘Als een van die uitgangspunten “taken en middelen in balans” is, dan heb ik nog niet de rode laarzen aan. Dan is het afwachten of het inderdaad put your money where your mouth is.’

Groots en meeslepend

Mochten de plannen concreet zijn en niet goed uitpakken voor gemeenten, dan gaat de VNG de barricaden op. ‘Dan komt er een extra ALV en gaan we groots en meeslepend bekendmaken hoe dat verzet eruitziet.’ De escalatiestrategie kwam tijdens deze ALV niet op tafel, zoals de gemeente Zaanstad tijdens de vorige extra ALV per motie probeerde te bewerkstelligen. De motie werd toen vrij nipt met 57 procent van de stemmen verworpen. ‘We moeten nog constructief in gesprek met mensen die nog niet eens op het bordes hebben gestaan. Als je dan al een streep trekt en de deur dichtknalt, weet je zeker dat je er niet uitkomt.’ Bovendien is het niet handig om je strategie al van tevoren bekend te maken. ‘Dat doe je niet in een schaakwedstrijd en nu ook niet in de media. Dat is onverstandig, want dan is het maximale effectbejag er wel af. We werken er achter de schermen aan en dat weet Zaanstad heel goed.’

Verbeeldingskracht en bestuurlijke moed

Den Haag kan niet zonder gemeenten, zei Dijksma eerder al in haar rede. Voor de grote thema’s migratie, klimaat en energie, arbeidsmarkt en woningbouw komen de oplossingen niet uit Den Haag, hield zij haar gehoor voor. ‘Mensen verliezen langzaam het vertrouwen in de toekomst van hun kinderen.’ Het moet dus van de gemeenten komen. ‘Ik denk dat wij dat kunnen: mensen in het land op sleeptouw nemen, met verbeeldingskracht en bestuurlijke moed.’ Gemeenten kunnen dat doen door verandering van onderaf te stimuleren. ‘Werken vanuit de bedoeling: wat hebben mensen nu en morgen nodig?’ Dat kan door meer samen te werken. ‘Wij maken het verschil als we méér zijn dan 342 gemeentelijke eilanden.’

Iconische projecten

De kracht van verbeelding was het thema van dit VNG-congres. Dijksma noemt een aantal ‘iconische projecten’ in Utrecht (water in Catharijnesingel), Enschede (nieuwe wijk Roombeek) en Groningen (honderd basisbanen) als voorbeelden hiervan en denkt verder door. Kan de VNG gemeenten helpen bij het oprichten van gemeentelijke warmtebedrijven? Of gaan voor een sterk maatschappelijk consortium met corporaties en bouwbedrijven om samen extra woningen neer te zetten, buiten de huidige prestatieafspraken. De kwetsbare groepen in gemeenten zouden daarbij gebaat zijn. ‘Als we dit vuurtje van verbeeldingskracht aansteken, maken we ook het verschil in de relatie met een nieuw kabinet.’

Elkaar scherp houden

Aan het slot van haar rede doet Dijksma nog een oproep ‘recht uit mijn hart’. Ze wijst erop dat het gemakkelijk en verleidelijk is om in deze tijd somber te worden van het cynisme, pessimisme, de polarisatie en de afkeer van instituties. ‘Maar juist nu wordt er iets méér van u en van mij gevraagd. Juist nú hebben onze inwoners visie, moed, leiderschap en idealen nodig.’ En ook een rotsvast geloof in vooruitgang, aldus Dijksma, ‘wars van egoïsme, van opportunisme en van duikgedrag’. ‘Laten we elkaar daar scherp in houden.’

Dit artikel kwam tot stand met medewerking van redacteur Koen Enneking.