Hulp voor waakhond

Burgemeesters komen op voor regionale pers

‘Uitermate verontrustend en ook bedreigend voor de lokale democratie’, vatte Theo Weterings, burgemeester van Haarlemmermeer, zijn zorgen samen over de door TMG aangekondigde bezuinigingen bij de regionale dagbladen van de Holland Media Combinatie (HMC), waaronder zijn geliefde Haarlems Dagblad.

In een ingezonden brief bood Weterings aan om als trouw lezer, burgemeester van Haarlemmermeer en VNG-bestuurder mee te denken en te praten over manieren waarop de regionale pers hun belangrijke rol kunnen blijven vervullen. Hij stelde één voorwaarde: het bezuinigingsmes moet van tafel. Redacteuren vrezen dat anders onvoldoende slagkracht overblijft om de vereiste kwaliteit te kunnen blijven bieden, aldus Weterings. ‘Zo verwordt de waakhond tot een tandeloos keffertje. Sterker nog, lezers en redactie vragen zich af of deze bezuinigingsronde, bepaald niet de eerste in het bestaan van de oudste krant van Nederland, niet de doodsteek betekent.’

Eind januari stelde de Haarlemse burgemeester Jos Wienen tijdens de bijeenkomst “Help, mijn krant verzuipt” dat er geen knowhow mag verdwijnen op de redactie, wil het Haarlems Dagblad een cruciale rol blijven spelen. Ook andere burgemeesters uitten in open brieven in regionale dagbladen hun zorgen over de bezuinigingen en “marginalisatie” van “hun” dagblad, zoals burgemeester Frank Dales van Velsen het in de IJmuider Courant verwoordde. Als thermometer in de samenleving heeft dat dagblad volgens hem bestaansrecht. Hij roept “decisionmakers” bij HMC op dit recht te respecteren en marginalisatie, zoals het verdwijnen van het redactiekantoor in de gemeente, te voorkomen. “IJmuider Courant is een essentiële verbinder in onze samenleving.”

Doorn in het oog
Het zo direct aanspreken van “decisionmakers” door burgemeesters is burgemeester Jaap Nawijn van de gemeente Hollands Kroon een doorn in het oog. Ook hij stuurde een brief, naar het Noordhollands Dagblad, maar zegt als burgemeester juist niets te kunnen en willen zeggen over de bedrijfsvoering van TMG. ‘Als burgemeester moet je boven de partijen staan zonder aanziens des persoons. Net als het dagblad, ben je onafhankelijk. Als je je specifiek uitspreekt voor of tegen een bedrijf, ben je dat niet meer.’

Nawijn heeft geen inzicht in de bedrijfsvoering van TMG en kan daar dus geen oordeel over vellen. ‘Als overheid heb je je daar niet mee bemoeien. Het bevreemdt mij dat andere burgemeesters daar uitspraken over doen of acties op ondernemen. Ik vind het nogal pretentieus. Bezorgd zijn mag, maar je moet geen oordeel vellen over een bedrijf.’

Nawijn vindt dat de VNG zich er ook niet mee moet bemoeien. ‘Je kunt wel het belang van de regionale pers benadrukken, maar je hebt ook te maken met marktwerking. De media hebben mijns inziens zelf te weinig bijtijds bijgestuurd. Ze hadden eerder hun rol kunnen pakken.’ Nawijn hoopt op innovatieve oplossingen die het belang van volwaardige regionale journalistiek waarborgen.

Weterings is het niet eens met Nawijn. Als VNG-bestuurder ziet hij in onafhankelijke lokale media een uitlaatklep voor inwoners en ondernemers. ‘De rol van de lokale media is en blijft cruciaal in de combinatie van een representatieve en participatieve democratie. Als die pijler er niet meer is, wordt de kloof tussen burger en bestuur groter.’ Weterings wil dan ook met de hoofdredactie van het Haarlems Dagblad in gesprek over de situatie en welke mogelijkheden er zijn. ‘We moeten die poging wagen.’ Hij wil zoveel mogelijk pluriformiteit van de media in zijn regio handhaven en staat er ook voor open om met zijn VNG-pet op met de uitgever te spreken.

De VNG beschouwt versterking en vitalisering van de lokale democratie als een van de drie topprioriteiten voor een nieuw kabinet en ziet drie mogelijkheden voor een rol voor overheden op lokaal niveau: college en raad gaan zelf aan de slag, zij stimuleren bestaande media zoals lokale publieke omroepen en/of ze ondersteunen nieuwe burgerinitiatieven, die vaak via sociale media actief zijn. Binnenkort verschijnt een handreiking van de ministeries van BZK en OCW en de VNG met een “waar-staat-je-gemeente media-scorelijst”.

Zorgpunt
De teloorgang van de regionale pers is voor burgemeesters een zorgpunt, aangezien een goed werkende democratie een pluriforme pers nodig heeft, stelt directeur Ruud van Bennekom van het Nederlands Genootschap van Burgemeesters. ‘Naast social media en rechtstreekse nieuwsgaring is kritische duiding nodig.’ De burgemeester heeft de verantwoordelijkheid voor de werking van de lokale democratie en de relatie tussen burgers en bestuur. ‘Ik begrijp dus wel dat sommigen zich hierover uitspreken, maar die afweging moet een burgemeester zelf maken. Hij moet erover verantwoording afleggen aan de raad.’ Van Bennekom wijst erop dat met de decentralisaties in het sociale domein meer taken bij het lokaal bestuur terecht zijn gekomen. ‘Je moet je dan ook inzetten voor een kwalitatief goed openbaar bestuur.’

De bezorgdheid van de burgemeesters is terecht, vindt Marcel Broersma, hoogleraar journalistieke cultuur en media aan de Rijksuniversiteit Groningen. Volgens hem is het probleem van de afkalvende journalistiek in de regio het meest zichtbaar. ‘De regionale media hebben minder slagkracht dan landelijke media.’ In dorpen en steden is daardoor minder journalistieke informatie beschikbaar. Dat is problematisch, want sociale media zijn afhankelijk van nieuws van professionele journalisten. ‘De achteruitgang van deze informatiestromen is niet goed voor het politieke proces, want inwoners kunnen zo minder goed participeren.

Het is ook niet goed voor de politiek zelf, want wie houdt hen nog scherp? De kwaliteit van de democratie lijdt eronder.’ De overheid kan de regionale pers financieel steunen, zonder uiteraard invloed te hebben op de inhoud, aldus Broersma. Hij wijst op de bestaande steun aan publieke omroepen. ‘Als goede onafhankelijke journalistiek van groot belang is voor de democratie, moet je dat als overheid steunen, zeker als voldoende investeringen van de markt in de transitie van print naar web uitblijven.’

Broersma noemt verder de advertenties van gemeenten in regionale dagbladen. ‘Daar is een ratrace naar de bodem gaande. Gemeenten proberen in aanbestedingsprocedures hun advertenties voor een appel en een ei kwijt te raken. Het zou mooi zijn als je met dat geld de journalistiek zou financieren. Betaal een fatsoenlijke prijs en besteed minder aan eigen uitingen of aan een communicatiemedewerker.’

Daarnaast kunnen overheden geld opzijzetten in mediafondsen voor journalistiek in de breedte. ‘Dat gebeurt al in de provincies Friesland en Groningen. Laat de beoordeling dan wel over aan een adviescommissie met deskundigen.’ Broersma roept gemeenten op zich aan te sluiten. ‘Ga met provincies om tafel. Zie afkalvende regiojournalistiek als structureel probleem en investeer in producties of innovaties. Doe dat dan wel in samenspraak met het journalistieke veld, want de autonomie moet voorop blijven staan.’

Goede voorbeelden
Het bekendste voorbeeld van goede regiojournalistiek is misschien wel het volgen van de Roermondse politicus Jos van Rey door twee journalisten van Dagblad De Limburger wat uitmondde in het boek El Rey, van jager tot prooi. Broersma wijst ook op verslaggeving door Het Parool over de problemen rond de hoofdstedelijke Noord/Zuidlijn. Afgelopen jaar wonnen drie journalisten van TC/Tubantia een Tegel, een journalistieke prijs, voor hun verhalen over de teloorgang van FC Twente. Verder roemt Broersma de gezamenlijke onderzoeksjournalistieke productie van RTV Noord en Dagblad van het Noorden over hoe Project X in Haren zo uit de hand heeft kunnen lopen. De Groningse burgemeester Peter Rehwinkel bleek niet daadkrachtig genoeg in de driehoek en stapte uiteindelijk op.