‘Hou eens op met nieuw beleid’

Ambtenaren die succes willen hebben bij de overheid, moeten mee in de vernieuwingsdrift van politiek en bestuur. Ambtenaren die niet willen, kunnen het schudden. ‘Politici zeggen dat ze het anders gaan doen. Wilt u mij maar volgen. Je wint alleen als je lippendienst bewijst aan permanente vernieuwing.’

Jos de Beus, hoogleraar politieke theorie van de Universiteit van Amsterdam, verwijst de continue vernieuwingsdrift naar de prullenmand. De Beus sprak donderdag op het vijfde Publieke Sector Debat in De Wittenburg in Wassenaar. In de zaal zaten vooral topambtenaren van departementen en gemeenten die verleid waren door het thema ‘Vrijplaats voor Vergezichten op de overheid’.

De vernieuwingsdrift heeft de overheid in zijn greep en dat is verkeerd, vindt De Beus. ‘Wij willen met de overheid de samenleving stabiliseren en dat doen we door de overheid te destabiliseren.’ De continue vernieuwingsdrang leidt er toe dat de publieke sector altijd met zichzelf bezig is. ‘In de klassieke doctrine was vernieuwing uitzonderlijk, nu zijn we al vijfentwintig jaar bezig met krimp en transformatie van de bureaucratie. Vernieuwing is voortdurend aanwezig terwijl je zou zeggen dat de vernieuwing op een gegeven moment voorbij is want de polder is fris geordend.’

De permanente vernieuwing heeft de routines van de overheid in de waagschaal gezet. Op tal van terreinen gaat het niet goed. Als voorbeeld noemde De Beus scholen, universiteiten, de Belastingdienst, falende toezichthouders en de gebrekkige aansluiting van Europese regelgeving op de Nederlandse wijze van besturen. Volgens De Beus is de rationele behoudzucht verdwenen en is er een gebrek aan eenheid en samenhang.

De overheid is niet meer in staat om te leren van de gemaakte fouten. Er is sprake van nodeloze polarisatie. ‘En je krijgt negativisme onder de bevolking. Dit type ADHD-bestuur is niet goed. We moeten terug. Niet naar behoudzucht, maar naar nieuw traditionalisme.’

Hijgerig

De betrouwbaarheid van de Staat is met de vernieuwingsdrift in het geding, constateerde ook Nationale Ombudsman Alex Brenninkmeijer. ‘Ik heb tegen de politiek gezegd: hou eens op met nieuw beleid. Het punt is dat de beleidscyclus van vier jaar te hijgerig is om een betrouwbare staat te ontwikkelen.’

Brenninkmeijer stelt vast dat de uitvoeringsdienst voor de sociale verzekeringen, UWV nog steeds aan het bijkomen is van de gigantische ict-problemen en het enorme reorganisatieproces dat is uitgevoerd. Volgens Brenninkmeijer is vernieuwing in de politiek net zo gemeengoed als het bouwen van een zandkasteel op het strand. ‘De kernvraag is echter hoe gaan politiek en ambtenaren met elkaar om en hoe gaat de overheid om met de burgers.’

Als het om de belastingdienst gaat, luidt het antwoord: niet zo goed. Directeur van de fiscus, Jenny Thunissen vraagt geduld van de belastingbetaler. De fiscus heeft volgens Thunissen tijd nodig om de chaos bij de eigen dienst op te lossen. ‘Het duurt nog twee tot drie jaar voordat het weer is zoals vroeger. Goed beschouwd is dat niet acceptabel want de overheid mag niet falen. Als je zo langdurig moet zeggen tegen de burgers: leg een plakboek aan van al die beschikkingen, dat kan eigenlijk niet’, zei Thunissen schuldbewust.

Brenninkmeijer vindt het niet te tolereren. ‘De overheid in zijn ADHD-status komt in een situatie terecht die voor de burger niet acceptabel is. Ik kan moeilijk tegen de burger zeggen die een gezin heeft en het risico loopt dat hij via een gerechtelijke executie door de Belastingdienst uit het huis wordt gezet, dat het nog twee tot drie jaar duurt voordat de Belastingdienst de problemen heeft opgelost.’

Terugpraten

Volgens Thunissen is de chaos bij de Belastingdienst ontstaan toen de dienst steeds meer nieuwe taken erbij kreeg, onder meer de verwerking van huur- en zorgtoeslag. ‘De impact ervan hebben we maar gedeeltelijk voorzien. Het was allemaal te veel en een deel had nooit mogen plaatsvinden.’ Thunissen heeft de politiek gewezen op de risico’s. ‘Wij hebben nee gezegd. Wij zijn de beste terugprater ter wereld. We hebben de risico’s gemeld en de voorwaarden gemeld waarvan wij dachten waarmee we het konden houden.’

De Belastingdienst kwam deze week met weer een misser in het nieuws. Door een fout in de T-biljetten kunnen tienduizenden mensen misschien wel fluiten naar teruggave over 2007. Vorige maand verstuurde de Belastingdienst aan duizenden particulieren foute aanslagen, die enkele duizenden euro’s afweken van wat de belastingplichtigen normaal betalen.

Vermoedelijk was de aftrekpost voor de zogeheten eigen woningschuld niet meegerekend. De Tilburgse hoogleraar Gabriël van den Brink verzorgde het slotwoord. Volgens deze cultuursocioloog staat niet langer efficiency van het overheidshandelen centraal, maar geloofwaardigheid. ‘Het gaat de komende vijf jaar om de vraag waarom we als openbaar bestuur op aarde zijn.’

Correctie uit Binnenalands Bestuur 25, 20 juni 2008:
In het artikel ‘Hou eens op met nieuw beleid’ (Binnenlands Bestuur 24, 13 juni 2008, pag. 21) staat de naam van de directeur van de belastingdienst verkeerd geschreven. Het is Jenny Thunnissen in plaats van Janny Thunissen.