Stop gemeentelijk herindelingspopulisme
Nadat de Raad van State rondom de kinderopvangtoeslag ernstig heeft zitten pitten zou bescheidenheid op zijn plaats zijn. Nee hoor, volgens hen moeten rijk en provincies gemeentelijke herindelingen afdwingen. Dat zou dan leiden tot volwassen gemeenten met voldoende bestuurskracht om al hun taken goed te kunnen uitvoeren. Eerste denkfout is dat bestuurskracht en de manier van gemeentelijke taken kunnen uitvoeren iets met elkaar te maken heeft.
Herindelen, fuseren, samenvoegen. Een zoveelste oprisping. Dit keer pleit de Raad van State voor dwang door Rijk en Provincie. Het doet denken aan Statler en Waldorf. De twee oude mannetjes uit de Muppetshow. Samen symbolisch verheven in hun hoge loge goeiig bedoeld zonder kennis van zaken roepend wat in ze opkomt.
Nadat de Raad van State rondom de kinderopvangtoeslag ernstig heeft zitten pitten zou bescheidenheid op zijn plaats zijn. Nee hoor, volgens hen moeten rijk en provincies gemeentelijke herindelingen afdwingen. Dat zou dan leiden tot volwassen gemeenten met voldoende bestuurskracht om al hun taken goed te kunnen uitvoeren. Eerste denkfout is dat bestuurskracht en de manier van gemeentelijke taken kunnen uitvoeren iets met elkaar te maken heeft.
Bestuurskracht is het vermogen om met voldoende kennis van zaken op het juiste moment de juiste beslissingen te nemen. Herindelen lost dit niet op. Zo is de bestuurskracht van Súdwest-Fryslân met 90.000 inwoners kleiner dan van Landsmeer met 11.000 inwoners. Kennis van zaken, opleidingsniveau en vooral de weg weten in politieke en bestuurlijke ellebogennetwerken zijn doorslaggevend. Komisch is dat Raad van Stateleden juist door deze kwaliteiten op deze plek terecht zijn gekomen (zie ook een eerdere column)
Daar blijft het niet bij. Een volgende opvatting is de ongewenstheid dat omliggende gemeenten met hun rug naar de stad op eigen initiatief fuseren. Holland zou behoefte aan sterke steden hebben. Nergens wordt uitgelegd waarom gemeenten dit niet zelf op democratische wijze mogen organiseren als ze dit al nodig vinden. Het is vaak logischer om bij dorpsaangelegenheden afspraken te maken met omliggende dorpen dan met een stedelijke gemeente. Bovendien is de ruimtelijke diversiteit erbij gediend als niet door samenvoeging gemeenten tot eenheidsworst worden omgevormd.
Bedrijfsvoering is andere koek. Het idee dat zonder herindelen een onoverzichtelijke brei aan samenwerkingsverbanden zou ontstaan en gemeenten geen grip kunnen houden op de bestuurlijke spaghetti blijkt niet op te gaan. Het inzicht van de afgelopen vijfentwintig jaar is dat gemeenten steeds minder hoeven kiezen voor superdure fusies. Professioneel regisserend samenwerken met één of meerdere gemeenten om gemeenschappelijke taken uit te voeren blijkt aanzienlijk beter te werken.
De laatste 25 jaar hebben regisserende werkvormen een hoge vlucht genomen. Schematisch zien we gemeenten variërend zelf taken uitvoeren met de eigen organisatie, taken inbesteden bij een buurgemeente, samenwerken in ambtelijke fusies, samen optrekken met andere overheid gerelateerde partners bij beleid en uitvoering, uitbesteden aan de markt en verzelfstandigen van onderdelen van de organisatie.
Wetenschappelijk staat vast dat er geen financiële voordelen zijn te behalen door een bestuurlijke fusie, inwoners nadeel van fusies hebben doordat gemeenschappen minder politiek vertegenwoordigd worden, het vertrouwen in de gemeentepolitiek niet beter wordt, de intergemeentelijke samenwerking afneemt en last but not least moet er meestal een megalomaan nieuw gemeentehuis worden gebouwd.
De eigen gemeentelijke keuze voor een of meer van de genoemde samenwerkingsverbanden heeft zich allang bewezen. Bijkomend voordeel is nog dat het de infantilisering van een complete samenleving voorkomt zoals pas nog in Scherpenzeel. Laten we paternalistische goeierds in hun ‘Statler en Waldorf’-loges blijven zien als onwetende clowns.
Piet van Mourik
Lees hier alle columns van Piet van Mourik
Reacties: 12
U moet ingelogd zijn om een reactie te kunnen plaatsen.
Twee cruciale bevindingen van het PZH onderzoek. Ten eerste, het bruto gemeentelijk product schaalt disproportioneel sterk (niet-lineair) met de omvang van de stad: een stad die twee maal zo groot is (in aantal inwoners) als een andere stad heeft een 2.15 maal groter bruto gemeentelijk product. Groter betekent sterker op de kaart, betere concurrentiepositie, onevenredig meer netwerkverbindingen en dus versterking van binnen en naar buiten. Ten tweede, een gefragmenteerde bestuursstructuur in een stedelijk gebied leidt tot aanzienlijk financieel verlies. Hoe meer fragmentatie, hoe groter de schade. Deze conclusie is geheel in overeenstemming met eerder onderzoek van de OECD. Het onderzoek wijst uit dat potentiële economische voordelen in Zuid-Holland onvoldoende worden benut (al eerder opgemerkt door de WRR, Studiegroep Openbaar Bestuur, Planbureau voor de Leefomgeving). Bestuurlijke fragmentatie vooral van compacte stedelijke gebieden is daar een van belangrijkste de oorzaken van. Herindeling tot één bestuurslaag van stedelijke gebieden betekent een significante versterking van de sociaaleconomische kracht. Bestuurlijke fragmentatie van grote stedelijke gebieden verhindert een winst van, voor het hele land, naar schatting enige miljarden euro’s. Nemen we als voorbeeld Leiden. Voor een middelgroot stedelijk gebied als de Leidse regio gaat het om tientallen miljoenen euro's per jaar.
In de Leidse regio wordt al decennia lang gediscussieerd over herindeling. Randgemeenten laten het ene na het andere bestuurskundig onderzoek uitvoeren met als verplichte conclusie: we moeten toch vooral weer beter samenwerken. Maar tussen de regels door, direct of indirect, wordt duidelijk dat dit nooit zal werken, want wel samenwerking op dit terrein, maar niet op ander terrein, dus geen samenhangend beleid, en dat weer verschillend voor ieder van de vijf gemeenten, die er om de vier jaar weer anders over denken, dus totaal geen cohesie en duurzaamheid van beleid en bestuur, en de eigenlijke conclusie is dat alleen gemeentelijke fusie stad en regio stukken sterker maakt. Maar er gebeurt niets. Uit angst voor de Geweldig Boze Burger. Op basis van het PZH onderzoek kan becijferd wordt dat de sociaaleconomische slagkracht van de Leidse regio, gemeten in bruto product, er bij fusie 8% op vooruit gaat. Een enorme verbetering, broodnodig zeker in deze tijd van financiële tekorten op vele terreinen. Zonder versterking door fusie komt de positie van de Leidse regio verder onder druk te staan, de stad loopt een groter wordende kans belangrijke faciliteiten te gaan verliezen ook omdat andere gemeenten, vooral in de nabije omgeving, groter en daarmee sterker zijn of worden. Verzwakking van de positie van Leiden betekent verzwakking van de hele regio. De randgemeenten zullen in dit verlies delen. De grootte van een gemeente is bepalend voor haar sterkte op de kaart. Bij fusie komt de Leidse regio bij de top-10 grootste Nederlandse gemeenten, dat betekent veel sterker op de kaart: lobbykracht is groter; bestuurders en ambtenaren met meer expertise kunnen worden aangetrokken; een grotere stad is nationaal en internationaal aantrekkelijker voor nieuwe investeringen en vestigingen omdat een grotere stad meer te bieden heeft. Het gaat niet alleen om ‘economie’. Juist de sociale aspecten zijn centraal. De winst die behaald wordt bij fusie zal hard nodig zijn voor de steeds problematischer wordende financiering van zorg en onderwijs. Faciliteiten van belang voor de hele regio: een nieuwe sporthal, zwembad of schaatsbaan vallen nu ondermaats uit door te weinig budget van de centrale stad; bij fusie verdwijnt dit probleem. Bestuurlijke eenheid zal alles bepalend worden voor de toekomst van de Leidse regio.
Waar wel meer aandacht voor mag komen is de democratische legitimiteit. De borging daarvan mag nadrukkelijker op de agenda bij een herindeling.
Jammer dat BB dit vlugschrift publiceert terwijl het vol en bol staat van ongefundeerde opvattingen.
Waldorf: Just when you think this column is terrible something wonderful happens.
Statler: What?
Waldorf: It ends