Handig gebruik van Rekenkamer

Bij die decentralisatie was tevens het uitgangspunt dat het toezicht van hogerhand – provincie en rijk – zo dun mogelijk zou moeten zijn. Verticaal toezicht zou moeten worden vervangen door horizontaal toezicht. Voor het sociaal domein betekent dit dat de gemeenteraad de belangrijkste controlerende instantie is. Het was heel begrijpelijk dat bij de invoering van de decentralisatie in het sociaal domein dit horizontale toezicht niet de eerste prioriteit had. Alle aandacht ging uit naar een zo adequaat mogelijke uitvoering van de gedecentraliseerde taken.

Met veel kunst en vliegwerk hebben de meeste gemeenten hier gestalte aan gegeven. Almelo was een van de weinige en eerste gemeenten die het horizontale toezicht meteen hebben opgepakt. De grondgedachte daarbij is dat vroegtijdige monitoring en adequate informatievoorziening aan de gemeenteraad de opmaat kunnen zijn voor bijsturing, controle en horizontaal toezicht.

Als experiment werd in Almelo uit de beschikbare middelen voor het sociaal domein per jaar 100.000 euro gereserveerd voor nulmetingen, surveys, monitoring en andere vormen van informatieverzameling. Een speciale kamer van de rekenkamercommissie kreeg de opdracht dit horizontale toezicht handen en voeten te geven. Gestart werd met verkenningen naar het functioneren van de sociale wijkteams, een onderzoek naar de privacy-problemen in het sociaal domein en een verkenning van het oordeel van betrokken zorg organisaties en cliënten. Via dit gestapelde en steeds verder te vertakken onderzoek wordt de gemeenteraad op de hoogte gehouden van de feitelijke ontwikkelingen en de oordelen die daarover worden gegeven door hen die het werk doen en door burgers en maatschappelijke organisaties die van die werkwijze afhankelijk zijn. Op basis van deze samenhangende informatie kan de raad bijsturen, het budget bewaken en de kwaliteit van de dienstverlening verbeteren.

Een van de meest knellende problemen daarbij is dat door regionalisering van het sociaal domein een belangrijk deel van de zeggenschap van de gemeenteraad moeizaam is geworden. Veel gemeenten moeten noodgedwongen samenwerken en dan is de mogelijkheid tot directe bijsturing niet heel erg groot. In grotere gemeenten als Almelo doet zich dit fenomeen veel minder voor en kan aan dit toezicht een goede inhoud worden gegeven. Dat het horizontale toezicht is gekoppeld aan het instituut rekenkamer of rekenkamercommissie heeft aanzienlijke voordelen. Het gros van de gemeenteraden heeft vaste patronen ontwikkeld ten aanzien van de rekenkamer, waardoor ten aanzien van het sociaal domein het wiel niet opnieuw hoeft te worden uitgevonden. Bijzonder van de Almelose formule is de doelstelling dat het gereserveerde budget voor het toezicht zichzelf moet terugverdienen.

De resultaten moeten leiden tot doelmatig werken. Via permanente aanpassing kunnen kinderziektes uit de decentralisatie worden gehaald en kan maatwerk worden geleverd. Als die doelstelling wordt waargemaakt, is het horizontale toezicht in het sociaal domein heel kansrijk.