Na het stemmen volgt het ‘themastemmen’

Met de historisch lage opkomst voor de gemeenteraadsverkiezingen komt de vraag weer op of er niet andere vormen van democratie zijn, waar meer burgers zich bij betrokken voelen. Vanaf vandaag kunnen kiesgerechtigde Hagenaars in drie wijken daar bij wijze van proef al meteen mee aan de slag, want zij mogen themastemmen. Maar hoe gaat themastemmen eigenlijk in zijn werk?

Themastemmen

Uiterlijk vrijdag 18 maart ontvangen bijna 40.000 stemgerechtigden in de Haagse wijken Bohemen, Meer en Bos, Rustenburg en Oostbroek en Benoordenhout een brief, waarin hen wordt gevraagd om met een unieke stemcode deel te nemen aan ‘themastemmen’. Twee weken lang krijgen zij de mogelijkheid om online of offline, op verschillende locaties, hun mening kenbaar te maken over 15 verschillende thema’s: woningen voor starters, inrichting van een veilige wijk, betrokkenheid (participatie), schone wijk, bouwen, luchtvervuiling, wateroverlast (klimaat), kunst en cultuur, armoedebestrijding, zorg en welzijn, sociale contacten, natuur en groen, verkeersveiligheid, sport en overlast verkeersgeluid.

Unicum

Het experiment komt voort uit het initiatief Het Nieuwe Kiezen van Rudy van Belkom. De proef, waar de gemeenteraad unaniem voor stemde en met wethouder Martijn Balster als portefeuillehouder, moest onder hoge tijdsdruk worden vormgegeven, aangezien het direct na de gemeenteraadsverkiezingen moest plaatsvinden. Daarbij ligt het onderwerp politiek en ambtelijk gevoelig. Het themastemmen kan voor sommigen immers beschouwd worden als een alternatief voor kiezen op een politieke partij. ‘Het is een unicum om op deze manier de inwoners mee te laten denken over de inhoud van de politieke agenda’, staat in het projectplan. De ambtelijke organisatie moest een proces inrichten om de politiek te ‘voeden’ met inhoud. Het moest gaan om neutrale vragen voor inwoners, waar de coalitie-onderhandelaars mee aan de slag kunnen.

Wijkthema's

Uiteindelijk is ervoor gekozen om de gemeenteraad niet mee te nemen bij het formuleren van de specifieke vragen. Dat heeft een aantal redenen. Zo zijn antwoordcategorieën in dit experiment niet gekoppeld aan partijpolitieke voorkeuren, zoals bij de Stemwijzer en bij Het Nieuwe Kiezen. ‘Het experiment komt maar deels overeen met het themastemmen volgens de methode van Het Nieuwe Kiezen. De koppeling met politieke partijen en hun verkiezingsprogramma's is losgelaten. Het moesten thema’s zijn die in de wijken speelden en waar niet al een participatietraject gaande was’, zegt projectleider Jasper van Laar van extern bureau Democracy Agency BV. ‘Daarom zijn de vragen en antwoordcategorieën zo neutraal mogelijk geformuleerd, zonder politieke inmenging. Er was door de zeer strakke deadline ook weinig tijd meer om de raad nog te consulteren.’

Onafhankelijk

Maar hoe konden de ambtenaren nu op een onderbouwde manier tot neutrale inhoud komen voor de wijkthema’s, onafhankelijk, zonder politieke inmenging? ‘We hebben bureauonderzoek gedaan naar eerdere inwonersonderzoeken, zoals kieskompassen, stemwijzers, coalitieakkoorden en peilingen. Welke thema’s leven nou? Dan kom je onder meer op “bouwen en wonen” en “veiligheid”.’ Het projectteam overlegde met Rudy van Belkom over hoe de vraagstelling het beste kon worden aangevlogen. ‘We kwamen per vraag tot vijf antwoordcategorieën waarvan één escape: de gemeente hoeft niet in te grijpen.’

Realistisch

Het opstellen van de vragen was moeilijk, want waar moet het over gaan? ‘Bij veiligheid is er al veel gedaan: er is een monitor en een wijkagenda die daar ook op ingaat. Je gaat dan dwars door alles heen. Het gevoel van veiligheid is ook heel moeilijk in vragen te vatten. Daarbij loop je aan tegen de grenzen van wat een gemeente kan doen: meer handhavers kan nog wel, maar meer contact met wijkagenten ligt niet bij de gemeente en het aantal camera’s is gebonden aan Europese richtlijnen en een quota per regio. Je kunt dus wel van alles roepen, maar je moet het ook kunnen waarmaken. We kwamen tot een gedecideerd voorstel over de inrichting van een veilige wijk met verlichting, recreatieplekken, veilige waterkanten. Je gaat dan misschien iets weg bij wat er primair leeft bij mensen, maar het is wel realistisch. De gemeente heeft niet oneindig veel invloed.’

Input coalitieakkoord

Op 31 maart verzamelt de gemeente alle stemmen en worden de stemmen geteld. En dan? ‘In april gaat de uitslag naar de formateur, naar alle raadsleden en wordt het publiek gemaakt. De formateur neemt de uitslag in ontvangst’, zegt Van Laar. ‘Maar er is niet op voorhand bepaald hoe het dan verder gaat. De wethouder wilde niet over zijn graf heen regeren. De vorige raad heeft unaniem besloten tot deze proef met de bedoeling de input te gebruiken voor het coalitieakkoord. Achteraf volgt een terugkoppeling van het nieuwe college aan de inwoners: wat is wel of niet gedaan met de uitslag en waarom? Het is een experiment. Wij zijn benieuwd hoe dat gaat. Er zijn natuurlijk altijd gevoeligheden, zoals politiek draagvlak en de kosten.’

Jongeren

Er is een grote online en offline campagne opgezet om de kiesgerechtigden zover te krijgen om mee te doen. Zo zijn er stemhulplocaties, fysieke plekken waar inwoners terecht kunnen voor hulp bij het themastemmen. Er zijn geen verwachtingen opgesteld over het aantal deelnemers. ‘Dit is helemaal nieuw en er is nog geen maatstaf voor een gewenste opkomst. We hopen dat vooral jongere kiezers meedoen, want die gaan toch minder naar de stembus. Uit onderzoek blijkt dat zij thematisch kiezen wel zien zitten. Je hoeft er de deur ook niet voor uit.’

Meer experimenten

Of de proef geslaagd is hangt af van in hoeverre inwoners en politici de proef zelf geslaagd vinden en of er daadwerkelijk iets met het advies wordt gedaan. ‘Dat gaan we uitvragen. Binnen drie maanden na het coalitieakkoord gaan we evalueren en dan leggen we dat terug bij de inwoners en het gemeentebestuur.’ Als de proef slaagt, is de hoop dat andere gemeenten ook met nieuwe vormen van democratie gaan experimenteren. ‘De democratie mag dan misschien in crisis zijn, maar een crisis biedt ook kansen om actiever nieuwe vormen te vinden.’