Groter is niet altijd goedkoper

Een belangrijke reden voor gemeenten om voor een ambtelijke fusie te kiezen, is kostenreductie. Of dat ook echt lukt, is nog maar de vraag. Kijkend naar de economische effecten van opschaling, blijkt het niet altijd logisch te zijn om te fuseren. Daarnaast hangt veel af van de keuzes die gemeenten maken, zoals de inrichting van de werkorganisatie.

Optimale schaal

Uit onderzoek naar economische effecten van opschaling blijkt dat groter niet altijd goedkoper is. Het is altijd zoeken naar de optimale schaal, zo blijkt onder meer uit onderzoek van Bart van Hulst en Thomas Niaounakis, als onderzoekers verbonden aan IPSE Studies (CAOP/TU Delft). Tot nu toe hebben de onderzoekers de ‘optimale’ schaalgrootte voor burgerzaken, afvalverwerking en belastingheffing in kaart gebracht. Die optimale schaal per type dienstverlening is er, maar verschilt.

Kostennadelen

‘Bij burgerzaken treden significante schaalvoordelen op voor de allerkleinste gemeenten met minder dan 17.000 inwoners. Boven de 65.000 inwoners treden schaalnadelen op’, aldus Van Hulst. Bij afvalbeheer blijkt dat de laagste kosten worden gemaakt door inzamelaars die bij circa 65.000 inwoners de vuilnis ophalen. Kostennadelen treden op bij inzamelaars die minder dan 45.000 of meer dan 300.000 inwoners bedienen. Bij gemeentelijke belastingheffing blijkt een optimum van rond de 230.000 WOZ-objecten (woningen, hondenaanslagen, toeristenovernachtingen), maar de verwachte kostenbesparing is vooral groot bij gemeenten met minder dan 30.000 WOZ-objecten.

Toename ondoelmatigheid

Naast de optimale schaal is ook de doelmatigheid van de organisatie van belang. Na een bestuurlijk fusie blijkt de ondoelmatigheid vaak toe te nemen. Zo kan bij  burgerzaken het schaalvoordeel vaak weggestreept worden tegen een toename aan ondoelmatigheid.  Een ander voorbeeld is de organisatievorm. Bij afvalinzameling blijkt dat vergeleken met afvalbeheer door een eigen dienst uitbesteding aan particuliere bedrijven significant goedkoper is, terwijl uitbesteding aan een buurgemeente juist significant duurder is. Op basis van de drie onderzoeken concluderen Van Hulst en Niaounakis dat – anders dan het kabinet veronderstelt – kostenvoordelen door schaalvergroting beperkt zijn en sterk afhangen van het type voorziening. Ook regionale samenwerking van gemeenten verhoogt niet altijd noodzakelijk de doelmatigheid.

‘Massa is kassa’

Of het goedkoper wordt, hangt af van de keuzes die gemeenten maken en hoe de werkorganisatie wordt ingericht, stelt Patricia Vogel, namens de Vereniging van Nederlandse Gemeenten/KING lid van de Adviesraad van het Landelijke Kennisplatform Ambtelijke fusie. Hou je dislocaties, richt je een extra managementlaag in, doe je als samenwerkende gemeenten alles samen (ook beleidsontwikkeling en –uitvoering), of kunnen gemeenten deels hun eigen koers varen. ‘Wij waarschuwen altijd als VNG/KING dat gemeenten niet meteen grote min-bedragen moeten inboeken.’ Hoewel het kennisplatform er geen onderzoek naar heeft gedaan, zijn er wel degelijk schaalvoordelen te halen. ‘Je kunt handig combineren, de inkoop gezamenlijk doen en de ict bundelen. Massa is kassa. Het is echter vaak lastig om dat in harde euro’s terug te zien.’

Lees het hele artikel over ambtelijke fusies in Binnenlands Bestuur van deze week (nr. 21)