Groot-Friesland opnieuw op de agenda

Bestuurlijk Nederland speculeert op het opnieuw falen van een provinciale herindelingsoperatie. Plasterk is de zoveelste bewindspersoon die aan dit paard loopt te trekken. In het verleden bleek het paard steeds dood te zijn, en de verwachting bij velen is dat het deze keer weer op dezelfde manier gaat aflopen.

Voor de minister zijn de voortekenen nog niet erg positief. Qua planning heeft hij zich in een vrijwel onmogelijk keurslijf laten persen.  Er hoeft maar een kleine kink in de kabel te komen en dan zal het jaar 2015, waarin Statenverkiezingen plaats vinden, niet worden gehaald.

Een tweede probleem is dat het voorstel van de minister niet erg probleem-georiënteerd is. In zijn presentaties benadrukt Plasterk dat na zoveel jaren alle argumenten nu wel gewisseld zijn en het tijd wordt nu eens door te pakken en knopen door te hakken. Dat klinkt heel flink, maar het kan inhoudelijk niet echt overtuigen. De minister moet weliswaar de verleiding weerstaan om heel Nederland op de tekentafel te leggen – in dat geval is mislukking voor 100 procent verzekerd, zo leert het verleden –, maar er wordt wel een visie gevraagd over de toekomst van het openbaar bestuur. Waar komen we vandaan? Waar gaan we naartoe? Wat zijn de centrale constitutionele grondslagen van het Nederlandse openbaar bestuur en hoe gaan we dat evenwichtig hervormen en bijstellen? Vanuit een dergelijk referentiekader kan overtuigingskracht ontstaan.

Die algemene overtuigingskracht zal in deze casus moeten worden aangevuld met  een probleemanalyse die tot de verbeelding spreekt. Wat levert de fusie van de drie provincies op voor concrete bestuurlijke vraagstukken in de sfeer van ruimte, economie, verkeer en milieu? Wat zijn precies de minderkosten en wat zijn de meerkosten? Uit een dergelijke probleemanalyse zal blijken dat een groot deel van de nieuwe provincie geen enkele baat heeft bij het nieuwe en grotere bestuursverband. Het echte bestuurlijke kernprobleem in dit gebied beweegt zich in de vierhoek Amsterdam-Zaanstad-Almere-Utrecht. Daar zijn eindeloos analyses op los gelaten en daaruit blijkt dat één provinciebestuur voor dit gebied tot aanzienlijke winst kan leiden in de sfeer van economie, verkeer, ruimte et cetera.

Als de minister bereid en in staat is om die probleemanalyse te verdiepen, dan maakt hij een kans. Die kans wordt nog wat groter indien de minister alleen die delen van het gebied samenbrengt waar een gezamenlijke problematiek tot bestuursbinding kan leiden. Voor het noordelijke deel van Noord-Holland en voor delen van Flevoland is die probleemoriëntatie over de gehele linie afwezig. In 2011 riep ik op tot de vorming van twee provincies in het noorden van het land.  Een fusieprovincie Groningen-Drenthe met een sterke economische oriëntatie op het oosten: op Duitsland en op de Hanze. En daarnaast een toeristische waterprovincie Groot-Friesland, inclusief alle Waddeneilanden, de kop van Noord-Holland, Texel en het grootste deel van de IJsselmeerkust, inclusief een deel van Flevoland.

Dergelijke fusiefiguren leveren wat op. Er kan een wervend verhaal onder worden geplaatst. De economische en toeristische potentie van Friesland als waterprovincie kan door een dergelijke aanpassing van een grote impuls worden voorzien, terwijl de te vormen stadsprovincie Amstelland zich in de genoemde stedenvierhoek kan richten op de in dat gebied spelende vraagstukken. In dat geval gaat het debat over de provinciale herinrichting ergens over. Tot nu toe is dat nog nauwelijks het geval en is er een minister die blijmoedig het regeerakkoord wil uitvoeren en moet bezuinigen, maar daarbij nog niet veel snaren heeft weten te raken. De koers moet dus worden bijgesteld. Er moet iets nieuws worden bedacht. Het grote verhaal ontbreekt. In de huidige vorm en met de huidige verdediging gaat het voorstel het niet halen, vooral niet in de Eerste Kamer.