Glazen plafond breekt

De opmars van de vrouwelijke burgemeester

Die opmars blijkt uit het jaarlijkse onderzoek van Binnenlands Bestuur naar het aantal burgemeestersvacatures, de respons daarop en de uiteindelijke benoemingen. Van de 35 burgemeesters die dit jaar tot nu toe door de Kroon zijn benoemd, zijn er 12 van het vrouwelijk geslacht. In percentages uitgedrukt komt dat neer op ruim 34 procent van het aantal benoemingen.

De jaren ervoor lag dat percentage beduidend lager [zie grafiek op deze pagina]. Het aantal vrouwelijke burgemeesters is ten opzichte van vorig jaar december met vijf gestegen: van 76 naar 81. En dat terwijl door herindelingen het aantal gemeenten daalde van 390 naar 388. Het percentage vrouwelijke burgemeesters klimt daarmee van 19 naar bijna 21 procent.

Speerpunt
Mannelijke bestuurders belandden dit en vorig jaar nog wel steeds het vaakst op het pluche. Maar hun ‘voorsprong’ wordt dus wel kleiner. Ruud van Bennekom, secretaris van het Nederlands Genootschap van Burgemeesters (NGB), spreekt van het doorbreken van het zogeheten glazen plafond. Jarenlang schommelde het aandeel vrouwen in het burgemeesterskorps rond de 20 procent. Dit ondanks diverse pogingen dat omhoog te brengen, zoals die van Guusje ter Horst in haar rol als minister van Binnenlandse Zaken. Zij maakte er bij haar aantreden in 2007 een apart speerpunt van. Tot het gewenste succes leidde die inspanning niet.

Het NGB laat zich ook niet onbetuigd aan het front. Al enige jaren mikt het genootschap via een oriëntatieprogramma voor zij-instromers speciaal op met name vrouwen. Dat zijn telkens ‘klasjes’ van tien tot achttien deelnemers, met als onderdeel het stagelopen bij een burgemeester. Begin dit jaar gaven oud-burgemeester van Almere, Annemarie Jorritsma, en Ank Bijleveld-Schouten, toen commissaris van de koning in Overijssel, een nieuwe aanzet middels een open brief in Binnenlands Bestuur. Daarin riepen zij gemeenteraadsleden op bij de commissaris van de koning te pleiten voor een longlist en een shortlist van mannelijke en vrouwelijke kandidaten. Zij stelden ook voor vertrouwenscommissies te scholen om oog te hebben voor vrouwelijk talent. Verder zouden politieke fracties ervoor moeten zorgen dat er net zoveel mannen als vrouwen in de fracties zitten, omdat de fractie kan dienen als de kweekvijver voor toekomstige burgemeesters.

Bijleveld, tegenwoordig minister van Defensie, en Jorritsma wezen daarnaast de commissarissen van de koning op de rol die zij zouden kunnen spelen. Zij moeten in die gemeenten waar burgemeestersposten open staan of vacant komen benadrukken dat het van belang is dat naar vrouwelijke kandidaten wordt gekeken. Bijleveld, onlangs de enige vrouwelijke commissaris van de koning in Nederland, wilde dat er vooraf en tijdens het proces van burgemeestersbenoemingen in Overijssel aandacht was voor vrouwelijke kandidaten. Ze riep haar toenmalige collega cdk’s op hetzelfde te doen.

Inlopen achterstand
Volgens Ruud van Bennekom zijn de verschillen tussen de provincies wat het aandeel vrouwelijke burgemeesters betreft aanzienlijk. Dat laat zien dat de commissarissen hun invloed kunnen aanwenden. ‘Neem Limburg. Sinds Theo Bovens daar gouverneur is, is het aantal vrouwelijke burgemeesters daar flink gestegen. Inmiddels is de helft van de burgemeesters er vrouw. In een paar jaar tijd is de achterstand die juist Limburg had ingelopen’, zegt hij. Iets dergelijks ziet hij nu ook in de provincie Zeeland gebeuren. ‘Dat betekent natuurlijk ook dat vertrouwenscommissies niet standaard op safe spelen en maar kiezen voor de grijze, blanke man’, zegt hij.

Voorwaarde is dat het vrouwelijk aanbod er wel moet zijn. In die zin spraken Jorritsma en Bijleveld in hun open brief de vrouwen ook op hun verantwoordelijkheid aan. ‘Steek je hand op en laat zien wat je kunt en dat je er klaar voor bent. Vrouwen zijn vaak ten onrechte bescheiden. Word je niet gevraagd? Ga niet zitten wachten, zorg ervoor dat je gevraagd wordt of dien je gewoon aan.’

Sollicitatiegesprek
Aan die oproep, zo leert het onderzoek van Binnenlands Bestuur, is in ruime gehoor gegeven. Opvallend is dat vrouwen meer moeite zijn gaan doen om voor een sollicitatiegesprek te worden uitgenodigd – ten opzichte van vorige jaren solliciteerden zij aanzienlijk vaker. Dat vergroot hun kansen exponentieel. Al langer is het namelijk een gegeven dat vrouwelijke kandidaten het in sollicitatiegesprekken verhoudingsgewijs beter doen dan hun mannelijke concurrenten. Uit eerder onderzoek bleek al dat als er meer vrouwen onder de sollicitanten zitten, er ook vaker een vrouw als burgemeester wordt benoemd. Er zijn steeds meer vrouwen die naar de vacante posten van burgemeester solliciteren. Het aandeel steeg van 21 procent in 2015 naar bijna 30 procent in 2017 [zie grafiek hierboven].

In Heemstede solliciteerden dit jaar evenveel vrouwen als mannen naar de vrijkomende post van burgemeester. Astrid Nienhuis (VVD) ging er met de buit vandoor, 17 mannen en 16 vrouwen het nakijken gevend. De gemeenteraad voor Gorinchem had de keuze uit 29 mannelijke en 5 vrouwelijke kandidaten en droeg Reini Melissant-Briene (CDA) voor benoeming voor. In Vlieland liet de enige vrouwelijke kandidaat – Tineke Schokker (CDA) – 12 mannen achter zich.

CDA vrouwvriendelijkst
Van de tien nieuwe posten die het CDA dit jaar binnenhaalde, worden er vijf van hen door vrouwen bekleed, waaronder Marga Vermue in Sluis en Judith Keijzers-Verschelling in Oirschot. De PvdA bezet met Miranda de Vries (Etten-Leur) en Joyce Langenacker (Ouder-Amstel) twee van de zeven binnengehaalde burgemeestersstoelen met vrouwen. Hanne van Aart (Loon op Zand) en Astrid Nienhuis Heemstede) lukte dat namens de VVD. D66 bleef steken op één vrouwelijke benoeming. Dat geldt ook voor een lokale partij en voor GroenLinks. Die partij haalde in 2017 dan ook maar een post binnen: Schiermonnikoog.