Gewogen stemming in commissies is niet toegestaan

De verhouding tussen de plenaire gemeenteraad en de commissies is in de Nederlandse gemeenten op zeer uiteenlopende wijze vorm gegeven. In de meeste gemeenten wordt in commissies de plenaire besluitvorming van de raad voorbereid; in de plenaire vergadering komen dan deze zaken meer of minder uitgebreid terug en wordt er over besloten. Ook zijn er gemeenten waar wordt gepoogd in de commissies zoveel mogelijk zaken inhoudelijk af te handelen; waar overeenstemming bestaat kunnen de betreffende punten in de raadsvergadering formeel worden 'afgetikt'. En tenslotte zijn er gemeenten waar het commissiewezen geheel of grotendeels is afgeschaft en in twee raadsvergaderingen per maand alle zaken worden afgedaan.

De Gemeentewet laat veel ruimte voor deze en andere varianten. Ieder variant heeft zo zijn eigen voor- en nadelen. Waar commissies in de afdoening van zaken een prominente plaats innemen, ontstaat al snel debat over de samenstelling van die commissies. Vroeger kwam het nog wel eens voor dat raadsmeerderheden aan fracties van de oppositie weinig ruimte gunden in de commissies. In sommige gevallen werd het soms aan partijen niet toegestaan om vertegenwoordigd te zijn. Die uitsluiting trof enkele rechtsradicale groeperingen, maar in een enkel geval ook wel partijen die erg lastig waren.

Om die reden schrijft de Gemeentewet thans voor dat een bepaalde mate van evenredigheid moet worden aangehouden. Er moet volgens art. 82 lid 3 van de wet sprake zijn van een 'evenwichtige vertegenwoordiging van de in de raad vertegenwoordigde groeperingen'. Dit betekent in de eerste plaats dat uitsluitingen uit den boze zijn. In de tweede plaats betekent het dat grote partijen wat meer profiel kunnen krijgen dan kleinere, bijvoorbeeld door aan grotere twee of meer commissieleden en aan kleinere minimaal één lid te geven. Een exacte afspiegeling is echter niet voorgeschreven en wel omdat dit veelal niet mogelijk is. Nu deze exacte afspiegeling veelal lastig is, wordt wel geprobeerd om langs andere wegen aan deze evenredigheid vorm en inhoud te geven, bijvoorbeeld door de introductie van een gewogen stemming. In dat geval wordt het stelsel van one man, one vote losgelaten.

Men kan dan ook in een commissie alle partijen één lid geven - ongeacht hun grootte in de gemeenteraad - en vervolgens bij positiebepalingen en eventuele stemmingen aan de leden gewogen stemwaardes toekennen om na te gaan hoe een bepaalde zaak ligt in het politieke krachtenveld. Is nu een dergelijke systeem van gewogen stemming toegestaan? Het antwoord kan kort zijn: nee. Gewogen stemwaardes komen in de publieke sector wel zo hier en daar voor, bijvoorbeeld bij de verkiezing van de Eerste Kamer. De stemwaarde van een statenlid is afhankelijk van het aantal inwoners van de provincie.

Voorwaarde voor het kunnen toepassen van gewogen stemwaardes is echter dat deze gebaseerd moeten zijn op een uitdrukkelijke wettelijke grondslag. Waar wordt gestemd, is de hoofdregel het one man, one vote; dit kan bij wijze van uitzondering door de wet worden doorbroken. Een en ander betekent dat gewogen stemmingen die voorkomen in gemeentelijke regelingen voor de commissies niet zijn toegestaan en wel omdat de Gemeentewet geen specifieke grondslag daarvoor bevat. De eventuele redenering dat een gewogen stemming kan worden gekoppeld aan het evenredigheidsvereiste uit art. 82 lid 3 Gemeentewet kan geen stand houden. Het gaat bij die evenredigheid enkel om de samenstelling van de commissies en niet om de stemming.

Een en ander betekent dat die gemeenten die in de afgelopen jaren een gewogen stemming hebben geïntroduceerd daar mee op moeten houden en wel vanwege strijd met de wet. Waar het gaat om meer informele peilingen in commissies om de politieke krachtsverhoudingen in beeld te brengen, is er geen bezwaar. Gaat het echter om stemmingen over besluiten die rechtsgevolg kunnen hebben, dan is gewogen stemming uitgesloten.

Prof. mr. Douwe Jan Elzinga Hoogleraar Staatsrecht, RU Groningen