Gemeenten kunnen de rechtsstaat redden

Onze liberale democratie gaat uit van gelijkheid en vrij burgerschap. In werkelijkheid wordt de democratie omgeven door oneerlijkheid. Daarom bestaan er rechtmatige manieren om onvrede te uiten. Boeren gewapend met tractoren, klimaat bevechters met wegplakkers, gebouwen mollende studenten en gewone boze gefrustreerde mensen op straat. Allemaal doodgewone demonstranten opkomend voor hun belangen.

Doet Nederland het dan zo slecht? Hippe kosmopolitische koffiebarretjes en terrasjes in de steden zitten propvol, jong en oud gaat drie keer per jaar met vakantie, maaltijden en boodschappen worden thuisbezorgd, nieuwe kleren worden hooguit drie maal gedragen en keukeneilanden in de woonkamer tot loungebanken in de tuin. In toenemende mate bestaat deze groep uit mensen die geld met geld verdienen. Logisch ook als hard werken fors wordt belast en waar mensen niks voor hoeven te doen niet. Dit geldt voor een paar duizend euro van een kleine belegger in aandelen Microsoft tot jaarlijks 30 miljoen belastingvrij voor Charlene de Carvalho-Heineken. Op de Zuidas worden de mazen in de wet gevonden om de ongelijkheid groter te maken.

Overheidsfalen volgt elkaar op vanaf de financiële crisis via corona naar de graaiflatie. Groeiende ergernissen komen op dat begint met de pensioenroof. Dan onder mom van het milieu hoge inkomens spekken bij aanschaf van zonnepanelen en elektrische auto’s terwijl sindsdien mindere inkomens via superprijzen aan de pomp de zakken van de olie aandeelhouders vullen. Grootwinkelbedrijven voeren exorbitante prijsverhogingen door om hun winsten te verdubbelen terwijl voedselbanken groeien. Privatiseringen zorgen voor een explosie van de gas en lichtrekening, zorgverzekeringspremie en onbereikbare artsen. Bovenal torenhoge beleggings- en ontwikkelwinsten van onroerend goedbeleggers en -ontwikkelaars met kromliggende huurders en starters die de prijs van een onbetaalbaar huis niet kunnen opbrengen. Nederland is van het gelijkheidspadje afgeraakt.

Is het gek dat onvrede de kop op steekt en mensen zich verraden voelen door de politiek die is losgezongen van de samenleving. Het valt feitelijk ook niet te weerleggen. Sinds jaar en dag buit de politieke bestuurselite haar ongelijke machtspositie uit. Alle wetgeving over sociale kwesties als belastingen, zorg of onderwijs vallen via financiële verdeling in haar voordeel uit. Termen als individualiteit, vrijheid of zelfontplooiing worden ingezet om deze eigen positie in stand te houden. Intussen deelt een almaar groter deel van de bevolking niet meer in ‘brood en spelen’ mee en krijgt ze een ontmenselijk vernederende schop onder haar reet.   

De veel geroemde Hannah Arendt leert dat het niet nakomen van de beloftes van liberté, egalité en fraternité met versplintering van de samenleving samen de basis voor fascisme is. En dat is dan ook precies wat gebeurt. Nu zijn er nieuwe ‘door het volk’ gekozen bestuurders aan het nationale roer. Door te bezuinigen op eerlijkheid, gezaghebbende opinies, mensenrechten, wetenschap, filosofie, onwelgevallige media, cultuur en moderne rechtspraak leggen deze het loodje. Zo lost het gezond verstand en oordeelsvermogen op. De roep om de sterke man, het volk dom en met zijn allen van de regen in de drup.

Als middenpartijen denken dat ze deze extremisten kunnen inkapselen door lafhartig met ze samen te werken maken ze volgens hoogleraar Leo Lucassen dezelfde fout als indertijd Duitsland. Het is bekend waar dat toe geleid heeft. Jammer genoeg zijn op dit punt de brave woorden van de VNG-voorzitter tijdens hun laatste congres weinig hoopgevend. Gemeenten hebben nu drie taken. Stoppen met stokpaardjes, regie pakken om samen met inwoners toekomstplannen te maken en vooral uitvoeren. Zo kan samen met elkaar de gure wind uit de zeilen worden gehaald.