Recht weer in plaats van voorziening

In de politieke jaaroverzichten domineerde Martin van Rijn. De PvdA-staatssecretaris die samen met andere bewindslieden rond de 15 miljard euro uit het sociaal domein heeft gehaald en er maar niet in slaagt om de zegeningen hiervan over het voetlicht te krijgen. In 2015 hebben diverse bewindslieden van het kabinet geprobeerd om het beeld van koude sanering te laten kantelen. In de sfeer van de thuiszorg, de PGB-problemen, de sociale werkvoorziening, de jeugdzorg werden enkele miljoenen beschikbaar gesteld om knelpunten op te lossen.

Glunderende bewindslieden belegden persconferenties om te laten zien met hoeveel probleemgevoel men is vervuld. In het licht van de miljardenbezuiniging gaat het hier echter om spiegeltjes en kraaltjes die nog geen 0,5 procent vertegenwoordigen van de sanering die hier heeft plaatsgevonden. Dat is de bekende halve druppel op de gloeiende plaat. Burgers zijn intelligenter dan veel politici denken, waardoor het beeld zal beklijven dat met sociaal-democraten in de frontlinie een enorme verschraling in het sociaal domein heeft plaatsgevonden. In 2017 of eerder zal de PvdA hiervoor de rekening krijgen gepresenteerd en die zal heel fors zijn.

Dat er moet worden bezuinigd in het sociaal domein is onomstreden. Het maatschappelijke onbehagen oriënteert zich dan ook maar zeer gedeeltelijk op dit aspect. Grondtoon van het Nederlandse sociale stelsel is dat in nationale wetgeving de basisnormen zijn neergelegd voor de sociale rechten die burgers hebben. Werkloosheidsuitkering, arbeids­ongeschiktheid, bijstand, sociale subsidies, etc. scheppen rechten voor burgers die niet afhankelijk zijn van de vraag of men in Rotterdam of in Uithuizen woont of met welke ambtenaar men spreekt. Als de kosten de pan uit rijzen, wordt landsbreed bezuinigd; in betere tijden wordt landsbreed verhoogd. Het is kenmerk van een beschaafd land waar gelijke rechten de kern vormen van de sociale rechtsstaat. Via een stelsel van eigen bijdragen en inkomensafhankelijkheid wordt hier nog het solidariteitsprincipe aan toegevoegd.

Voor een groot deel van het sociaal domein heeft het kabinet dit systeem fundamenteel opgeblazen. De rechten zijn geschrapt en omgezet in voorzieningen. Of men iets krijgt, is afhankelijk van de gemeentelijke context en niet van de nationale wet. Gemeenten zijn gedwongen om de voorzieningen karig te verstrekken en soms helemaal niet meer te geven. Het beleid in de gemeenten kan ook zo maar weer veranderen. Er is weinig politieke aansturing door gemeenteraden. Het vage regionale bestuur domineert. Er is veel nauwelijks genormeerde beslissingsmacht van ambtenaren. Dit is een enorme breuk met het verleden en in de praktijk stapelen de problemen zich op, zowel in de sfeer van privacy als ambtelijke willekeur en beleidswillekeur. Het is dit punt dat in de zorg van burgers domineert en alleen maar kan worden weggenomen door het recht weer in de plaats te stellen van de voorziening.

De kans is aanzienlijk dat de rechter hier belangrijke strepen gaat trekken in het licht van het grondwettelijke gelijkheidsbeginsel: gelijke gevallen moeten gelijk worden behandeld. De rechter zou de politiek eens flink en finaal aan de oren moeten trekken en de weeffout in de decentralisatie moeten corrigeren.