Gemeenten prepareren zich op ontwrichting

‘We leven in Nederland niet in oorlog, maar ook niet meer in vrede’, aldus Defensieminister Brekelmans. Hoe kunnen gemeenten zich voorbereiden op langdurige crises en hun inwoners stimuleren zelfredzamer te worden?

Noodpakket

Nederland werkt aan militaire paraatheid en aan maatschappelijke weerbaarheid. De reden: hybride aanvallen van Rusland op NAVO-lidstaten en offensieve cyberoperaties van landen als Noord-Korea, Iran en China. Ook het veranderende klimaat leidt tot meer aandacht voor crises. Net als de digitale en groene transities brengt die ontwikkeling veiligheidsrisico’s met zich mee.

Ontwrichting

Dat betekent werk aan de winkel voor gemeenten. Die nieuwe weerbaarheidsopgave betreft veel meer dan het aanpassen van de huidige crisisplannen. Burgers werden onlangs opgeroepen om een noodpakket met contant geld en voedsel in huis te halen, zodat ze de eerste 72 uur kunnen doorkomen bij een stroomstoring of digitale ontwrichting. ‘Dat is het persoonlijke noodpakket, maar hoe is het gesteld met het maatschappelijk noodpakket? Hoe zorgen we dat de maatschappij ook na die 72 uur blijft functioneren? Dat vereist een maatschappijbrede inzet van overheid, burgers, bedrijven en ngo’s’, aldus programmadirecteur Paul Gelton van het Nederlands Instituut Publieke Veiligheid.

Schuilkelders

Gelton onderzocht hoe de civiele bescherming bij maatschappij-ontwrichtende crises kan worden versterkt. De huidige crisisplannen gaan over de verantwoordelijkheden en inzet van de (hulpverlenings)autoriteiten. Ze zijn vooral toegespitst op kortdurende crises met een lokale impact. De nieuwe crisisaanpak moet zich ook richten op crises met een bovenregionaal karakter, waarbij naast overheden en hulpverleningsautoriteiten ook het bedrijfsleven, burgers en ngo’s een rol zouden moeten spelen. ‘We hoeven echt niet gelijk met z’n allen schuilkelders te bouwen’, verzekert Liesbeth Spies, burgemeester van Alphen aan den Rijn. ‘Maar’, zo zegt de voorzitter van het Nederlands Genootschap van Burgemeesters en bestuurslid bij de Vereniging van Nederlandse Gemeenten, ‘het is goed als inwoners voorbereid zijn, met bijvoorbeeld een noodpakket. Burgemeesters en wethouders oefenen wat zou kunnen gebeuren. Als de stroom 48 uur uitvalt, zijn wijkcentra dan open? Kunnen de mensen naar de brandweerkazerne voor informatie? De bevolkingszorg is sinds jaar en dag in handen van gemeenten. Die bevolkingszorg gaat mede uit van de zelfredzaamheid van de burger. Hoe kunnen we hen in staat stellen om adequaat te handelen als een calamiteit zich voordoet?’

Paraatheid

‘We leven in Nederland niet in oorlog, maar ook niet meer in vrede’, stelt Defensieminister Brekelmans (VVD). ‘In deze grijze zone moeten we ons verdedigen tegen hybride aanvallen en onze militaire paraatheid vergroten. Dit doen we door meer te investeren in onze krijgsmacht, maar Defensie kan het niet alleen. Een veilig Nederland maken we samen. Bij een oorlog of crisis is het ontzettend belangrijk dat de economie blijft draaien en de overheid overeind blijft. Op die manier kan Defensie zich focussen op het voeren van het gevecht als dit nodig is. Maar dan moeten bedrijven en overheden wel bewust voorbereid zijn op ontwrichtende scenario’s.’

Veiligheidsregio’s

Bovendien moet Nederland maatschappelijk weerbaar zijn. Brekelmans: ‘We zien dat Rusland hybride aanvallen uitvoert, zoals cyberaanvallen en sabotage van water en elektriciteit. Een tijdje terug hebben we zelfs bekendgemaakt dat China in onze defensiesystemen in probeerde te breken. We zien dat ook landen als Noord-Korea en Iran een offensieve cyberstrategie hebben.’ De bewindspersoon zegt dat de overheid de komende maanden maatregelen en acties uitwerkt. Daarin staat wat het rijk, de decentrale overheden, de private sector en de mensen thuis kunnen doen. Hij zegt dat het kabinet gemeenten en veiligheidsregio’s in elk geval helpt met kennis. Over geld laat hij zich niet uit, dat is niet zijn portefeuille.

Lees het volledige artikel in Binnenlands Bestuur nr. 1 van deze week.