Ook in gemeentehuizen blijft veel ‘onder de pet’
In een derde van de gemeentehuizen worden niet alle beleidsafwegingen openbaar gemaakt, waarop een collegebesluit is gebaseerd. In slechts veertien procent van de gemeenten gebeurt dat wel.
Gemeenten kennen weliswaar geen Rutte-doctrine, maar wel een variant daarop. In een derde van de gemeentehuizen worden niet alle beleidsafwegingen openbaar gemaakt, waarop een collegebesluit is gebaseerd. In maar veertien procent van de gemeenten gebeurt dat wel. Slechts vier op de tien ambtenaren vindt dat ook nodig. Bijna een op de vijf ambtenaren moet er niet aan denken.
In nog eens een vijfde van alle gemeenten worden beleidsafwegingen soms openbaar gemaakt. In kleine gemeenten blijft er net zoveel ‘binnen kamers’ dan in grote gemeenten, zo blijkt uit het onderzoek van Binnenlands Bestuur in samenwerking met FNV Overheid. Aan het onderzoek deden ruim 3.400 ambtenaren mee, waaronder bijna 1.800 gemeenteambtenaren.
Juridische zaken
Vooral bij juridische zaken worden overwegingen niet openbaar gemaakt. Een meerderheid van de ambtenaren die op juridische zaken werkt (51 procent) geeft aan dat niet alles openbaar wordt gemaakt. Ook bij cultuur gebeurt dat bovengemiddeld vaak niet (45 procent), gevolgd door economie met 42 procent. De drie meest open beleidsterreinen zijn bereikbaarheid (19 procent), milieu, energie en klimaat (19 procent) en ruimtelijke ontwikkeling (18 procent).
Ronduit tegen
Slechts vier op de tien gemeenteambtenaren staat achter actieve openbaarmaking van beleidsstukken waarop burgemeester en wethouders een besluit baseren. Bij hun collega’s bij het rijk is daar een nipte meerderheid (51 procent) voorstander van. Bijna een op de vijf gemeenteambtenaren is ronduit tegen. Een kwart staat er neutraal in en nog eens 18 procent heeft er geen mening over.
Op achtergrond blijven
Van de gemeentelijke tegenstanders voelt een kwart zich bij actieve openbaarmaking niet meer vrij om verschillende beleidsopties op papier te zetten. Een groot deel zegt dat actieve openbaarmaking de besluitvorming niet ten goede komt en dat het onwerkbaar is. ‘Het doorkruist de ambtelijke en politieke verhoudingen. Ambtenaren moeten in alle rust, zonder druk van buiten en zonder de politieke 'couleur' van dat moment kunnen adviseren’, geeft een gemeenteambtenaar aan. ‘Het is aan bestuurders of ze dat advies geheel of gedeeltelijk overnemen. Bestuurders zijn verantwoordelijk voor het beleid. Ze krijgen de credits als het goed gaat en worden 'afgerekend' als het fout gaat. Ambtenaren dienen anoniem op de achtergrond te blijven om geen onderdeel te worden van het politieke proces.’
Leken
‘Als ambtenaar moet je het college vrij kunnen adviseren, ook als dat indruist tegen de opvattingen van datzelfde college. Bij openbaar maken van de onderliggende stukken wordt politiek strategisch adviseren de norm’, vreest een ambtenaar uit een kleine gemeente. ‘Alleen het uiteindelijke besluit hoeft openbaar te zijn. De voorafgaande meningen doen er dan niet meer toe. Ik vind het resultaat afdoende om openbaar te maken’, stelt een ambtenaar uit een 100.000-plus gemeente. ‘Niet alle stukken kunnen door leken op waarde geschat worden’, stelt een ander.
Herstel vertrouwen
Voorstanders van actieve openbaarmaking stellen juist dat transparantie belangrijk is en dat iedere inwoner simpelweg recht heeft op alle informatie die tot een bepaald besluit hebben geleid. ‘De openbaarheid van onderliggende stukken en overwegingen die leiden tot de besluitvorming dragen bij aan herstel en behoud van vertrouwen, in een tijd waarin dat heel hard nodig is’, stelt een ambtenaar uit een 100.000-plus gemeente. Actieve openbaarmaking is ‘noodzakelijk voor de democratie’, stelt een collega. ‘De oppositie en de burgers krijgen altijd weinig informatie en dat belemmert de kaderstellende en controlerende rol van de raad. Transparantie is een must. Weg met de achterkamertjespolitiek en weg met de onderlinge deals in de wandelgangen en tussen coalitiepartijen.’
Doofpot
‘Kijk naar recente schandalige en in- en intrieste gebeurtenissen rond toeslagenaffaire. De overheid moet er vooral voor de burger zijn. Daar is wat mij betreft geen discussie over mogelijk. Het beleid is nu gericht op het bewust traineren van de burger en het in de doofpot stoppen van fouten’, stelt een ambtenaar. ‘Het zorgt voor meer begrip waarom een overheid bepaalde besluiten neemt, of waarom zij er lang over moet doen’, vindt een ambtenaar uit een kleine gemeente. ‘Het dwingt tot een zuiverder proces intern. Nu is politieke haalbaarheid vaak ook al in de voorbereiding leidend. Van meer transparantie wordt de besluitvorming beter,’ stelt een collega uit een middelgrote gemeente.
Vrijheid
Zowel voor- als tegenstanders stellen echter tegelijkertijd dat niet alles openbaar moet worden gemaakt. ‘Er moet wel ruimte zijn om vrijuit te kunnen discussiëren. En soms is dat achter gesloten deuren wel nodig’, aldus een ambtenaar. ‘Het echte besluitvormingstraject moet openbaar worden, maar niet de premature informatie- en gedachtenuitwisseling. Daar moet vrijheid zijn om het onzegbare toch te denken en af te wegen. Wie weet leidt dat tot nieuwe oplossingen. Is die vrijheid er niet, dan wordt het denken verdedigend’, geeft een collega uit een middelgrote gemeente aan.
Sommige informatie, zoals over personen of financiële informatie uit grondexploitaties, moeten vertrouwelijk blijven, stelt een aantal ambtenaren. Ook met interne mails moet terughoudend worden omgegaan, vindt een ander. ‘Die kunnen verkeerd opgevat of begrepen worden.’
Verantwoording onderzoek
Het onlineonderzoek is uitgezet onder de leden van FNV Overheid. Het gaat om ambtenaren van het rijk, gemeenten, provincies en waterschappen. In totaal hebben 3.412 ambtenaren tussen 26 januari en 2 februari de vragenlijst ingevuld. Dit artikel heeft alleen betrekking op de antwoorden van de 1.791 gemeenteambtenaren die aan het onderzoek hebben deelgenomen.
Reacties: 13
U moet ingelogd zijn om een reactie te kunnen plaatsen.
Probeer maar eens een inhoudelijke reactie te krijgen, i.p.v. een automatisch antwoord van een partij als je die mailt. Je kunt misschien beter van de postbode gebruik maken. Dat valt wellicht op. De buffer is dik tussen burger en volksvertegenwoordiging en tussen burger en Bestuur. Het systeem blijkbaar niet faciliteert om die kloof te dichten. Anders was die kloof er niet.
Dat je een keer in de 4 jaar een mandaat-hark periode hebt en politici zelf contact zoeken met hun potentiele kiezers, maakte tot nu toe die kloof niet kleiner via verkiezingen. Veel mensen haken af van de politiek (zowel hoog- als laag opgeleiden), door de hopeloosheid ervan. Willen hooguit het journaal nog volgen en verder over prettiger zaken hebben en gaan doen, waar men wel invloed op heeft.
Een dergelijk algemeen patroon, dat in de toeslagenaffaire pijnlijk zichtbaar kwam, komt niet uit de lucht vallen en zeker niet sinds Mark Rutte premier is, in een uiterst volatiele tijd met ene crisis na de andere. Met die indoctrinatie retoriek loopt diens concurrentie nou te koop, terwijl hun rol ook in negatieve zin voorkwam in dat roemruchtige rapport over de toeslagen affaire.
Het is actie op reactie, al decennia lang en het speelveld steeds ongelijker werd tussen overheid t.o.v. de burger. De calculerende burger trouwens ook meer ging leunen op rechten dan op plichten. Laten we daarover ook eerlijk zijn.
Met name burgers met ondiepe financiële zakken, of die helemaal afwezig zijn, waren de klos van de kloof tussen huiskamer en de burelen van politiek en bestuur op allerlei vlakken.
Het komt dus weer neer op het oude adagium, macht en tegenmacht. Als dat teveel in onbalans raakt, gaan zaken ontsporen en gaat radicaliseren door achter protocollen te verschuilen, mits-wetten, juridische interpretaties en een gigantische bureaucratie.
De ontsporing heeft mede alles te maken met organisatiecultuur en dus ontbreken van nodig verantwoordelijkheidsbesef, waar mensen die wel hun nek uitstaken om het tij te keren, geen interne steun kregen van collega's, laat staan van afdelingshoofden en hoger- en hoogst gepositioneerden op die organisatie ladder.
- wethouders die zelf rechtstreeks opdrachten aan ambtenaren geven
- er heerst een angstcultuur onder ambtenaren
- de betere ambtenaren zijn vertrokken
- er is te weinig gekwalificeerde capaciteit
- er is teveel inhuur en uitbesteding ( die doen gewoon wat de opdrachtgever, vaak wethouder, zegt)
- Rutte en de VVD geven permanent fout voorbeeld gedrag ( gesjoemel, niet nakomen van afspraken, niet transparant zijn, etc. )
Met uw laatste punt vernauwt u een algemeen probleem, wat al sinds Paars II geldt, sterk tot een partij en een persoon. Zo machtig kunnen die nooit in een coalitieland zijn!
Elders heb ik u al gewezen op een speerpunt van de heer Fortuyn, om de collectieve sector grondig te herstructureren. Dat lukt niet met huidige politieke structuur en cultuur. Vandaar dat hij tegenover Theo van Gogh een zakenkabinet voor een tijdje voorstelde, zoals nu Italië heeft. Dat moeten dan wel bekwame mensen zijn op hun terrein, die autoriteit uitstralen met betrouwbaarheid en communicatief heel goed zijn.
Een partij of een persoon kan never nooit een algemene cultuur, die al decennia bestaat in stand houden binnen een land als Nederland. Slechts 1 persoon en partij noemen en dit afleiden van een veel bredere conclusie in het rapport over de toeslagen affaire, is campagne voeren tegen de grootste politieke concurrent. Dat mag u, maar het rapport stelde ook, dat de hele Tweede Kamer hier ook bij stond.
We zien in de Tweede Kamer vaker krokodillentranen, terwijl men donders goed wist, of kon weten wat er gaande was. Het is teveel steekvlam politiek. Een lijsttrekker, of een bestuur van een politieke partij, lokaal of landelijk, hoeft maar een tijdje mails te gaan lezen wat men daar ontvangt, om te weten wat gaande is in de praktijk. Maar ze zetten daar geen beleidsmedewerkers aan. Wie dat doen vormen over het algemeen buffers, die standaardantwoorden in de regel versturen, i.p.v. een vijver waarin men zichzelf kan spiegelen.
Waarom gebeurt dit zo? Omdat men ermee weg kwam decennia lang en er niet of nauwelijks zelfreflectie plaatsvond, omdat dit onderdrukt wordt en wellicht op den duur mensen dit patroon "normaal" zijn gaan vinden binnen de organisatiecultuur en burgers steeds minder verwachten van hun instituties, met alle mogelijke negatieve gevolgen.
Ik hoorde recent een gesprek tussen Ad Verbrugge en de vertaler van een hoofdwerk (in boek) van de Spaanse denker Ortega y Gasset. Hij relateert de inhoud van dat boek aan de rechtstaat, de Gemeente en wat daar mis gaat en de fnuikende zelfgenoegzaamheid alom. Er is een crisis van het oordeelsvermogen gaande, concludeert deze. De Spaanse denker schreef zijn beroemde- en weer actuele boek in 1930 overigens.
Patronen zijn dus, zoals algemeen wel bekend, herkenbaar door de geschiedenis heen, maar contexten verschillen in de regel. En het kan alleen een (hardnekkig) patroon worden, indien heel veel mensen dit actief, of passief steunen!
NB. Uw lijstje kan ik uitbreiden tot een lange waslijst van praktijkvoorbeelden en daarvan een afstudeerproject maken.
Van de week is zoveelste probleem opgelost in een huishouden, na alle bureaucratie en dit probleem buiten de schuld van de betreffende gehandicapte persoon, ontstond. De verlenging van de huishoudelijke hulp stopte plotseling. Dit gaat om een chronisch gehandicapte voor alle duidelijkheid. Gaat niet herstellen en aandoening verloopt down Hill in loop der tijd. Dit kan sneller gaan, of langzamer, of poosje stabiel blijven. Alle hulp moet periodiek steeds verlengd worden.
Een ander probleem sleept zich al paar maanden voort. Een maandelijkse compensatie i.v.m. kosten vanwege handicap stopte plotseling eveneens. Iets wat met een paar telefoontjes zou moeten kunnen worden opgelost. Nee dus!
De VVD staat overigens in die Gemeente nooit aan het stuur, integendeel.
Een burger moet kunnen zien wat iedere ambtenaar verdient, wat de (snelheid) productiviteit is per ambtenaar, alle stukken moeten openbaar en de ambtenaar moet weer dienstbaar zijn. Waarom?
De burger betaald alles, dus heeft recht op openbaring, een dienstbare ambtenaar en vooral om eens een keer de waarheid ontvangen.
Dus alle verhaaltjes van ambtenaren kunnen zo de vuilnisbelt op, weg ermee! Een ambtenaar is er voor de burger (noem een burger vooral geen klant, dit is zo misplaatst) en niet andersom.
Burgers weten steeds vaker de politiek te vinden en te animeren, Pieter en Renske, 2e Kamer, etc. laten zien dat de ambtelijke leugens en fundamenten afbrokkelen, dit steeds sneller. Uiteindelijk wippen we die ambtenaren met een algoritme ver de laan uit. En dit volkomen terecht.
Wietske slaat de spijker op z’n kop!
Keijzer was voorzitter van de Raad van Bestuur van uitvaartbedrijf de Facultatieve Groep. Door de overname daarvan raakte hij in opspraak. Journalistiek onderzoeksplatform Follow the Money had zich in zijn financiële handel en wandel vastgebeten en gemeld dat Keizer in 2012 voor veel te weinig geld het uitvaartbedrijf had overgenomen. Daarbij zou hij een dubbele pet opgehad hebben, maar Keizer sprak van ‘onware beschuldigingen en insinuaties’. Keizer legde in 2017 het voorzitterschap van de VVD neer
Familie van?
Er blijft bij de gemeente heel veel onder de pet. Zomaar wat voorbeelden uit de praktijk:
- wethouders die zelf rechtstreeks opdrachten aan ambtenaren geven
- er heerst een angstcultuur onder ambtenaren
- de betere ambtenaren zijn vertrokken
- er is te weinig gekwalificeerde capaciteit
- er is teveel inhuur en uitbesteding ( die doen gewoon wat de opdrachtgever, vaak wethouder, zegt)
- Rutte en de VVD geven permanent fout voorbeeld gedrag ( gesjoemel, niet nakomen van afspraken, niet transparant zijn, etc. )
Dit is feitelijk obstructie door al dan niet stukken achter te houden (buiten slechte archivering). Veelvuldig komt het voor dat verzochte stukken (soms jaren) later wel degelijk opduiken. Gevolg is langdurige procedures, wantrouwen, liegen bij de rechter door ambtenaren enzovoort.
Tel uit de kosten voor de overheid, maar daar ligt natuurlijk niet de focus.
geschikt om in de openbaarheid te brengen. Een gevaar is ook dat bestuurders meer in beslotenheid gaan vergaderen. Eventuele kosten voor op te vragen stukken kunnen via de legesverordening in rekening worden gebracht.