‘Fouten door bange overheid’

In veel publieke organisaties hebben spreadsheet managers het voor het zeggen. Hen gaat het niet om het maatschappelijk effect, maar om controle. ‘Er heerst een angstcultuur onder politieke ambtsdragers.’

Hoogleraar
Aan het woord is Hein van Duivenboden. Hij nam onlangs wegens de zenuwziekte ALS afscheid van de wetenschap. Tien jaar lang was hij als hoogleraar interbestuurlijke samenwerking verbonden aan Tias, de Business School van Tilburg University.

Maatschappelijke opgaven
Na Capgemini en de B&A Groep begon Van Duivenboden in 2010 voor zichzelf met een focus op de vragen wat de maatschappelijke opgaven zijn, en wat en wie nodig zijn om die aan te pakken. Die vragen worden volgens hem te weinig gesteld, laat staan beantwoord. In veel publieke organisaties hebben volgens hem de ‘spreadsheet managers’ het voor het zeggen. Die gaat het niet om het maatschappelijk effect, maar om controle. De filosofie van new public management, die in de jaren tachtig opkwam en bedrijfsvoeringsprincipes uit de private sector toepaste op de publieke, is haar doel voorbij geschoten.

Instrument als doel
‘Op zichzelf was het een goed instrument om wat meer doelmatigheid te krijgen in de uitvoering. Maar het ging mis doordat het instrument tot doel werd verheven. Protocollering zorgde ervoor dat de ruimte verdween die professionals in de uitvoering nodig hebben om maatschappelijke doelen te bereiken. Professionals zijn nu te zeer gewend aan werken volgens protocollen, kritieke prestatie-indicatoren of waar ze dan ook tijdens hun functioneringsgesprek op worden afgerekend. Ze denken vaak vanuit in handboeken gedefinieerde problemen en oplossingen. Op die manier verdwijnt de echte oplossing naar de achtergrond’, aldus Van Duivenboden.

Angstcultuur
Hij constateert dat de waaromvraag ook naar de achtergrond is gedrongen door de angstcultuur die heerst onder politieke ambtsdragers. ‘Bestuurders durven hun nek niet uit te steken. In plaats daarvan zijn ze er volledig op gericht om fouten te voorkomen. Natuurlijk zegt geen enkele bestuurder dat hij alles wil dichtregelen, maar ondertussen gebeurt het wel. Om aansprakelijkheid te voorkomen, om anderen de schuld te kunnen geven. Maar ook in zo’n bange, risicomijdende overheid ontstaan onvermijdelijk fouten. Waarna die bestuurders weer nieuwe maatregelen en complete reorganisaties gaan doorvoeren – die ook niet helpen. En verliezen ze uit het oog voor welk maatschappelijk vraagstuk ze ook weer stonden en hoe je op systeemniveau de beste bijdrage kunt leveren aan de oplossing.’

Bestuurlijke ongehoorzaamheid
Van Duivenboden ziet wel oplossingsrichtingen. In de eerste plaats hoopt hij op meer bestuurlijke ongehoorzaamheid. ‘Ik pleit niet voor complete muiterij, maar wel voor af en toe flink prikken. Een jaar of vijf geleden kregen de bureaus Jeugdzorg opeens de extra administratieve taak om het mantelzorgcompliment uit te voeren. Ze moesten informatie verstrekken die via de indicatie­besluiten al lang en breed bekend was. Toen heeft de directeur van Bureau Jeugdzorg in Noord-Brabant gezegd: dat gaan wij niet doen, wij zijn geen administratie­kantoor maar uitvoerders van de jeugdzorg. Dat vond ik fantastisch. Zoiets mag van mij wel vaker gebeuren.’

Lees het hele artikel in Binnenlands Bestuur nr. 13.